Læknablaðið - 15.11.1999, Blaðsíða 74

916
LÆKNABLAÐIÐ 1999; 85
grein kveðið á um að „ráð-
herra skal setja reglugerð um
vísindarannsóknir á heilbrigð-
issviði. Þar skulu vera ákvæði
um vísindasiðanefnd og siða-
nefndir skv. 4. mgr. 2. gr.“, en
í þeirri grein segir að vísinda-
rannsókn sé „rannsókn sem
gerð er til að auka við þekk-
ingu sem meðal annars gerir
kleift að bæta heilsu og lækna
sjúkdóma" og „mat vísinda-
siðanefndar eða siðanefndar
skv. 29. gr. á rannsókninni'1
skuli hafa leitt í ljós „að vís-
indaleg og siðfræðileg sjónar-
mið mæli ekki gegn fram-
kvæmd hennar“. Fyrir utan
þessar tvær setningar var og er
ekkert í íslenskum lögum um
vísindasiðanefnd. Ekkert um
skipan hennar, valdsvið eða
starfshætti. Læknafélagið
hafði á sínum tíma þriggja
manna siðanefnd sem upphaf-
lega var meðal annars ætlað
að yfirfara rannsóknaráætlan-
ir, en hún hafði heldur engan
lagagrundvöll eða vald og var
aldrei notuð svo neinu næmi í
afgreiðslu rannsóknaumsókna.
Með tilvísan í lögin um
réttindi sjúklinga var síðan
skipuð sérstök vísindasiða-
nefnd í desember 1997, eins-
konar yfirnefnd og áfrýjunar-
nefnd, sem einnig átti að
höndla rannsóknarumsóknir
frá fjölþjóðlegum aðilum og
umsóknir þeirra sem ekki
unnu rannsóknir sínar ein-
vörðungu á hinum þrem stóru
sjúkrahúsum landsins eða í
heilsugæslunni. Ráðherra setti
rammareglugerð um nefndina.
Reglugerð getur ráðherrann
breytt, en lögum breytir að-
eins Alþingi. Gæta hefði mátt
þess að hafa fulltrúa almenn-
ings tilnefndan með einhverj-
um hætti, líkt og gert var í
siðaráði landlæknisembættis-
ins, en að öðru leyti voru til-
nefningaraðilar í nefndina
ákveðnir af skynsemd og með
það fyrir augum að fagleg
hæfni þeirra sem þar sætu
væri góð. Samsetning nefnd-
arinnar, þar sem nefndarmenn
voru allir háskólamenntaðir
og voru valdir af ólíkum
stofnunum háskólans eða
óháðum fagfélögum, var
styrkur fyrir nefndina, þar
sem í hana völdust ýmsir þeir
sem höfðu þekkingu og
reynslu af að semja rann-
sóknaáætlanir, sækja um leyfi
fyrir rannsóknum og ekki síst
að dæma rannsóknaáætlanir
annarra eða ritdæma faggrein-
ar á erlendum og innlenduin
vettvangi. í Læknablaðinu
hefur áður verið tilgreint
hverjir tilnefndu fulltrúa í
nefndina 1997 og hverjir voru
valdir til setu þar.
Sjálfstæði, vinna og
vandamál
Nefndin hafði reglugerð frá
ráðuneytinu til að styðjast við
í störfum sínum, en hún var í
raun lítið veganesti vegna þess
að nefndin þurfti að skapa sér
vinnuhefðir og taka afstöðu til
ýmissa meginatriða án
leiðbeininga frá löggjafanum.
Nefndin gat einungis stuðst
við alþjóðlegar samþykktir
um siðanefndir og störf þeirra.
Þessi atriði þurfti að staðfæra
og skapa varð nefndinni
starfsgrundvöll. Hún hafði
engan starfsmann og
fundarstaðurinn var í byrjun í
ráðuneytinu, sem var aug-
ljóslega óheppilegt. Ekki er
undarlegt þó nefndin hafi á
þessum tíma oft verið kölluð
„vísindasiðanefnd heilbrigðis-
ráðuneytisins“. Nefndarmenn
litu þó ekki á sig sem slíka,
enda átti og varð nefndin að
vera sjálfstæð og ekki tengd
ráðuneytinu. Við völdum því
snemma að kalla nefndina að-
eins Vísindasiðanefnd. Fund-
arstaður var fluttur í Eirberg
og ritari kom frá fræðasviði
Landspítalans til aðstoðar
nefndinni. Nú í vor var ráðinn
nýr starfsmaður og honum
sköpuð betri starfsaðstaða og
varð af því verulegur styrkur
fyrir nefndina.
Nefndin hafði ekki haldið
marga fundi þegar umsóknum
um leyfi fyrir ýmsum rann-
sóknum tók mjög að fjölga,
ekki síst frá hinu vaxandi nýja
fyrirtæki, íslenskri erfða-
greiningu. Fast var leitað á
nefndina að hraða afgreiðslu
umsókna. Reynt var að gera
það eftir föngum, en að sjálf-
sögðu þurfti að fara vel í
gegnum þær og á sama tíma
marka stefnu um hvernig
nefndin ætti að vinna. Ýmis
vandamál komu upp í þessu
sambandi. Ég leyfi mér að
fullyrða að vel og faglega haft
verið staðið að afgreiðslu
þessara erinda eftir því sem
tök voru á hjá nefnd sem var
nýbyrjuð að starfa og hafði
enn ekki haft tækifæri til að
móta sér nægilega fastar
starfsvenjur. A þessum tíma
var reynt að haga svo til að
bæði aðal- og varamenn væru
á fundum til að allir væru vel
inni í umræðum og gerð vinnu-
ferla í nefndinni. Einnig voru
haldnir kynningarfundir með
forsvarsmönnum íslenskrar
erfðagreiningar og með ráð-
gjöfum sem höfðu sérþekkingu
í erfðafræði. Tæpum tveimur
mánuðum seinna var gagna-
grunnsfrumvarpið kynnt. Öll-
um er kunnugt um hversu
mörg siðfræðileg álitamál
komu upp í sambandi við það
frumvarp. Nefndin varð að
eyða miklum tíma í umræður
um málið. Hún var beðin um