Sagnir - 01.04.1985, Síða 58

ÁSTMÖGUR ÞJÓÐARINNAR?
Vorskipin 1841 fluttu til landsins
tímarit. Prentaö var þaö í
Kaupmannahöfn og með dönskum
skipum kom þaö yfir hafið. Fáir
íslendingar vissu af þessari
sendingu. Landsmenn sinntu sínu
daglega amstri og hafa ekki tekið
eftir neinu sérstöku ööru en nýrri
árstíö. Veturinn lá aö baki og meö
honum baðstofuvinnan þar sem fólk
sat í hnapp, í óupplýstum og
óvistlegum kytrum, dofiö og
dáðlaust. Tíminn var mældur í
árstíöum sem endurtóku sig með
slævandi takti. Vorið meö nýmeti á
borðum og von um aö þrauka
annan vetur var einungis fjörkippur
sem treindi líftóruna í þjóö sem
hafði ekki trú á eigin framtíð.
Sá sem stóö fyrir sendingunni
voriö 1841 átti sér framtíðarsýn.
Hann var sannfærður um aö breyt-
ingar væru í nánd og því til staðfest-
ingar hóf hann útgáfu á tímariti sem
skyldi fjalla um stjórnmál og bætta
landshagi. Jón Sigurösson hét
maðurinn og var próflaus prests-
sonur aö vestan. Tímaritinu hafði
hann valið nafnið Ný Félagsrit. Þeg-
ar þau koma út stendur Jón á þrí-
tugu og hefur undangengin sjö ár
unniö hljóðlát fræðimannsstörf
við handritarannsóknir í skjala-
söfnum Kaupmannahafnar og
aflað sér dæmafárrar þekkingar á
sögu landsins, högum þess og
atvinnuvegum. Hann er án efa
lærðasti stjórnmálamaður ís-
lands.1
„Þau elska ég
mest bóka“
Jón Sigurðsson nýtti sér til fulls þá
afburða þekkingu á sögu lands og
þjóðar sem hann haf'ði aflað sér
með störfum sínum í Kaupmanna-
höfn. Skrif hans í Félagsritin skír-
skotuðu hvort tveggja til íslenskrar
sögu og þeirra nýju stjórnmálahug-
mynda sem gagntóku hugi mennta-
manna í Evrópu. En Jón hefur þekkt
sitt heimafólk og slær einnig á
strengi búmannshjartans með rit-
gerðum um verslunarmál og önnur
hagnýt efni.
Fleira þurfti þó að koma til en
tímaritsútgáfa ef lognmollan átti að
víkja. Endurreisn Alþingis 1845 átti
vafalaust drýgstan þátt í því að
maður eins og Jón Sigurðsson fékk
hljómgrunn hjá þjóð sinni. Vissu-
lega var þingið valdlítið og kom að-
eins saman á tveggja ára fresti. En
með því var komin inn í landið stofn-
un þar sem kjörnir þingmenn komu
saman og ræddu landsins gagn og
nauðsynjar. Það má líta á hið end-
urreista Alþingi sem málstofu þar
sem fulltrúar hvaðanæva af landinu
hittust og töluðu um landið og þjóð-
ina í einni heild. Hér skiptir ekki máli
þótt hrepparígur og ágreiningur milli
landshluta hafi sett sinn svip á þing-
störfin. Heldur hitt að í hugum
flestra íslendinga sem á annað borð
leiddu hugann að Alþingi þá var það
sameiningartákn með sterkri skír-
skotun til glæstrar fortíðar og von
um betri framtíð.
Frá öndverðu var Jón Sigurðsson
í forystu á Alþingi. Það þýddi þó ekki
að hann yrði sjálfkrafa sá maður
sem þjóðin leit á sem leiðtoga sinn.
Útgáfa Félagsritanna hefur hér haft
sitt að segja. En nú var það ekki
próflaus fræðimaður í Höfn sem reit
þau heldur framámaður á Alþingi
og á tíðum sjálfur Alþingisforsetinn.
Gömul Félagsrit hafa verið tekin
upp úr kistubotninum og lesin með
endurvöktum áhuga og eftirvænting
beðið nýrra árganga. Skemmtilegur
vitnisburður er til um almúgamann
sem fékk vitrun sína úr Félagsritun-
um:
Ég hef verið gefinn fyrir að lesa
bækur en biblían og íslendinga-
sögur vóru þær einu sem ég
hafði, allt þangað til blessuð Fé-
lagsritin yðar komu sem ég hef
keypt árliga. Síðan ég fór að lesa
þau þá hefir hugur minn snúist í
allt annað horf en hann áður var.
Þau elska ég mest allra bóka sem
ég þekki, þeim á ég að þakka dá-
lítinn áhuga sem kominn er í mig
til að hugsa um hag fósturjarðar-
innar.2
Þessi ákafi ungs alþýðumanns
kann að þykja of barnslega einlæg-
ur til að geta verið marktækt dæmi
um viðhorf almennings. En annað
bréf er til, skrifað ári fyrr, eða 1845,
þar sem ráðsettur maður, séra Þor-
steinn Pálsson, skrifar Jóni Sig-
urðssyni um álit sveitunga sinna í
S-Þingeyjarsýslu á Jóni.
Ég sagði yður eitthvað dálítið um
ást þá sem þér hefðuð þegar
áunnið yður hjá norðlingunum
hérna, en nú segi eg yður aftur að
ekki hefir sú ást minnkað síðan
Alþingistíðindin komu. Mér hefir
nærri því leiðst að segja nú þess-
um nú hinum frá yður svo ná-
kvæmlega sem því hvað hand-
eða fótstór þér séuð .. 3
Þórður Jónasson, háyfirdómari,
var stundum tekinn í misgripum fyrir
Jón Sigurðsson, líklega vegna þess
að þeir notuðu áþekka hatta. í bréfi
sem Þórður skrifar Jóni 1848 segir
hann að þegar ókunnugir fara
mannavillt gefi þeir þessa umsögn.
Hann er sálin Alþingis, sem án
hans væri hálfdautt. Þeir hneigja
sig fyrir mér og segja mér margt
fallegt, sem ég kæri mig ekki um
að segja þér.4
Þessi dæmi sem hér hafa verið
tilfærð og önnur af sama toga er að
finna í einkabréfum manna víðs-
vegar af landinu. Einkabréf eru mik-
ilsverðar heimildir en engan veginn
án annmarka. Um líf og starf manna
- einkum stjórnmálamanna - á síð-
ustu öld eru einkabréf þó iðulega
aðalheimildirnar. Blaðakostur og öll
útgáfustarfsemi var með næsta fá-
breyttu sniði. En samtíð Jóns Sig-
urðssonar gerði óvenju vel við hann
og skilur eftir sig fjölbreyttari heim-
56 SAGNIR