Sagnir - 01.06.1994, Side 26

Náttúran rnr rómantískum mönnum hugkikin og tengsi manns og náttúrn fyritferðarmikii í verkum
rómantískra.
kirkjunnar var að mati Jóns í baráttunni
fyrir sjálfstæði þjóðarinnar. Hér að fram-
an var aðdáun hans á kirkjunni í eldri tíð
reifuð, en hún missti ljómann þegar sjálf-
ræði einstaklinga innan hennar varð of
mikið og erlend áhrif kaþólskunnar
spilltu henni og eitruðu. Nú þurftu Is-
lendingar ekki aðeins að berjast gegn
kúgun erlendra stjórnvalda, heldur einn-
ig gegn andlegri kúgun kirkjunnar sem
ekki var lengur „í sínu forna, frjálsa gerfi,
heldur i nýju, útlendu og afskræmdu
gerfi“.24
Því mætti ætla að Jón fagni siðaskipt-
unum, en svo er þó ekki. Þarna gætir
misræmis í málflutningi Jóns sökum við-
leitni hans til að túlka Islandssöguna sem
samfellda baráttu fyrir þjóðerni og sjálf-
stæði landsins. í deilum siðaskiptanna
voru það fulltrúar kaþólsku kirkjunnar
sem voru hetjurnar og auðvitað vegna
baráttu þeirra gegn erlendu valdi.
Reyndar telur Jón siðaskiptin hafa losað
þjóðina undan oki kaþólsku kirkjunnar,
en það var aukaatriði í baráttunni gegn
yfirráðum erlendra þjóðhöfðingja. Nýja
trúin flutti með sér aukið vald og áhrif
konungs á Islandi sem auðvitað var eitur
í beinum þjóðernissinna.
I augum Jóns voru siðaskiptin loka-
punkturinn á leið til frelsisglötunar og
síðasta stríðið sem Islendingar háðu um
langan aldur fyrir þjóðerni sitt. Hann
leggur áherslu á að „siðaskiftabyltingin"
hafi ekki einungis snúist um breyttar trú-
arvenjur, heldur „væri miklu nær sanni,
að skoða hana eingöngu sem stjórnar-
byltingu. . .“ Ogmundur biskup í Skál-
holti og sérstaklega Jón Arason Hólabisk-
up verða því í meðförum Jóns frelsishetj-
ur og örlög þeirra samtvinnuð örlögum
íslensku þjóðarinnar:
Hafi Ogmundur biskup í augurn Dana
verið kaþólska kirkjan á Islandi í eigin
persónu, og þar fyrir orðið að láta frclsi
sitt, þá er hitt engu síður víst, að Jón
biskup var í augum Dana sjálf íslenska
þjóðin í eigin persónu, sem reis á móti
kúgun og gjörræði útlendra stjórn-
valda, og fyrir það varð hann að láta
lífið. Það er ekki Jón Arason einn, sem
er leiddur á höggstokkinn í Skálholti
7. nóv. 1550, heldur meðfram annað
og meira. Það er sjálfstœðistilfinning ís-
lcnsku þjóðarinnar.25
Eftir siðaskiptin rekur Jón söguna sem
eitt langt niðurlægingarskeið, allt fram á
18. öld. Landið lendir í fjötrum konungs-
valdsins sem smám saman hrifsar til sín
öll völd með yfirgangi og lagasetningum
er brjóti í bága við forn landslög. Stóra-
dómi neyðast landsmenn til að kyngja
þrátt fyrir að vera honum andsnúnir.
Erfðahyllingin 1662 staðfestir vald kon-
ungs og setning landfógeta og amtmanna
gerir Islendingum enn erfiðara unt vik að
ná fram rétti sínum. Ofan á þetta bætist
bændaánauð á konungsjörðum og versl-
unaránauð til ntikils skaða fyrir landslýð,
að ógleymdum öllum þeim náttúruham-
förunt er herja á íslensku þjóðina. „Þetta
tímabil, frá siðaskiftunum til loka 17. ald-
ar. . .er að öllu samanlögðu og vel at-
huguðu lang myrkasta og hvimleiðasta
tímabilið i sögu landsins. . .Það er sann-
kallað niðurlægingartímabil.“26 Þjóðin
missir trúna á sjálfa sig og framtíðina og
þjóðernistilfinningin leggst í dvala.
En nóttin varð ekki eilíf og brátt tók
að elda af morgni:
Þegar kemur fram yfir aldamótin 1700
er eins og svartasta myrkrinu létti af og
hylli undir dagsbrún lengst í fjarska.
Ekki svo að skilja, að þjóðernistilfinn-
ingin bæri nokkuð á sér svo mark sé
að. Aftureldingin er sem búast má við,
sein og hægfara, eftir svo langa nótt,
og þjóðin er lengi að ranka við sér og
núa stýrurnar úr augunum eftir þenn-
an dauðasvefn. Það líður ennþá fram
undir hálfa öld, áður en geislar morg-
24 SAGNIR