Sagnir - 01.06.1994, Qupperneq 40

Þessi tegund seglskipa var nefnd ,Jlautan “ og var eitt algengasta farið á milli vestari- og norðlœgari
landa Evrópu á 17. öld.
og kvörtunarbréfum íslendinga gegn
þessum bönnum. I konungsbréfi frá 16.
desember 1631, sem síðan var ítrekað 16.
apríl 1636, var Det islandske Kompagni
gefið einkaleyfi til hvalveiða við ísland
„og dersom de nogen fremmede enten
Hvalfangere eller Duggere; Engelske
inden fire Veg Söes eller andre Nationer
inden sex Mile ner Landet kunde bet-
rede, da skal det vere dennom frit fore at
tage paa dennom. . Athygli vekur að
sérákvæði eru hér um enska duggara og
má leiða að því getum að það sé vegna
þess að þeir voru fjölmennasti hópur út-
lendinga hér við land. A sama tíma var
það gert að skilyrði fyrir undanþágu Is-
lendinga frá áætlaðri hækkun kauptaxta
að þeir stunduðu ekki verslun við er-
lendar þjóðir og eru einkum til nefndir
Englendingar og Hollendingar.12 Senni-
lega eru það þessar tilskipanir sem vitnað
er til í Skarðsárannál 1632 þegar sagt er
frá því er íslendingum var bannað að
eiga viðskipti við aðrar þjóðir en „danska
reiðara. Item bannað Engelskum að
liggja við Island, svo þeir keyptu ekki við
landsmenn."13 En þrátt fyrir að starfsemi
Englendinga á Islandi væri bönnuð voru
gerðar undantekningar frá þeirri reglu.
Arið 1623 er sagt frá því að í „þann tíma
leitudu enskir menn híngad fálkafángs,
oc tóku þar til leifi konungs."14 Annan
dag júlímánaðar árið 1627 gaf Dana-
kóngur „Martino, enskum manni, út
leyfisbréf að taka fálka í Þorskafjarðar- og
Þórsnessþingunr til jagtar og brúkunar
kóngi í Stóru Britannien i 13 ár þar frá að
reikna. Skyldi Nicolaus Martinus gjalda
til höfuðsmannsins hér sem hans forntað-
ur hafði goldið fyrir þessa fálkaveiði.“l:'
Reynt var að koma reglu á starfsemi
fálkafangara hér á landi með ýmsum
hætti. I konungsbréfi því sem Pros
Mundt kom með til Islands árið 1636 var
„boðið fálkaföngurum, það þeir skyldu
ekki sigla nema á dönskum skipum frá
og til Islands."16 Þó að konungurinn
leyfði þessar veiðar vildi hann ekki að
þær yrðu til þess að auka siglingar Eng-
lendinga hingað.
Bann við launverslun kom ekki síður
niður á Islendingum en Englendingum
enda var því lítt sinnt. A fjórða áratugn-
um ferðaðist um sveitir landsins Eiríkur
Grímsson, er „börn átti hér, enn fór til
Englands oc qvæntist þar þremsinnum,
oc var afburdamadr at afli. . .“I7 Rak
hann varningssölu i samvinnu við Eng-
lendinga.1” Arið 1633 rituðu Vestmanna-
eyingar klögunarbréf til alþingis þar sem
þeir kvörtuðu yfir því kaupmaður þeirra
hafi ekki getað selt þeim færi og
þá þrengir oss vor áliggjandi
nauðsyn annara meðala að leita,
oss með vorum fátækum kvinn-
um og börnum til uppheldis og
lífsbjargar, svo vér hans majestets
fátækar skepnur og vesalir undir-
sátar eigi með öllu eyðileggjunst,
sem er að útvega oss færin (sér-
deilis) hjá hverri kristinni þjóð vér
hitta kunnum. . .
Sama ár kvarta Borgfirðingar eystri til
Arna lögmanns yfir því „að íslenzkir
megi hvorki veiðarfæri, sem er strengi og
línur eður neitt annað, við Engelska
víxla eða neina höndlun við þá hafa.“
Bentu Austfirðingar á að þeir þyrftu
stöðugt að endurnýja sín veiðarfæri, sem
væri erfitt þegar kaupskipin kæmu bara
einu sinni á ári ogjafnvel sú ferð ætti til
að bregðast. Fátækir menn ættu, vegna
hestafæðar, erfitt með að fara i kaupstað
til að versla við danska kaupmenn sent
ættu svo ekki réttu veiðarfærin.19 Einnig
er kvartað undan þessu banni í bréfi Gísla
Oddssonar biskups til Jóns Magnússonar
18. október 1636.20
Umkvartanir Islendinga höfðu lítil
áhrif á hið danska yfirvald. Arið 1636
kom danski hirðstjórinn, stríðshetjan
Pros Mundt, til Islands „á varnarskipi.
Þeir tóku af enskum mönnum, ef nærri
Islandi lágu, og svo af fálkafongurum,
allt, hvað höfðu. Kom og út kóngsbréf,
að í engan máta skyldi við þá
kaupa. . .“21 Þann 3. júlí 1637 var lesin
upp á alþingi „ein supplikatía í lögréttu
Isfirðinga um höndlan við Engelska" þar
sem „almúginn biður vægðar á sektum
um það, þeir neyðist til að kaupa í lifs
38 SAGNIR