Sagnir - 01.06.1994, Page 41

nauðsyn." Úrskurður alþingis var
að „hver einn sýslumaður í sinni
sýslu sé skyldugur eptir sektum
að ganga, þar lögunum er í móti
brotið" en „hvar lífsnauð liggur
við, mun nauðsyn þiggja leyfi, og
hlýtur því að gegna, heldur en
fólkið falli.“22
nauðsyn var túlkað ansi fijálslega
af Islendingum næstu áratugi.
Yfirstjórn Islands í Kaup-
mannahöfn var ekki ánægð með
að íslendingar virtu ítrekuð bönn
hennar við launverslun að vett-
ugi. Árið 1641 var „fýrirboðið í
Danmörk, að engin skip úr Eng-
landi mætti sigla [í neinar hajfnir
íslenzkar og ekki til Eyrar-
sunds.“23 En sem fýrr var þessi
boðskapur hunsaður. Þegar árið
1642 lenti teinæringur úr Vest-
mannaeyjum í hrakningum er
hann var á leið til fundar við
Englendinga.24 Eflaust hefur til-
gangur skips þessa verið að
stunda kaupskap við hina ensku
menn. Árið 1645 leitaði Lauritz
Nielsen, umboðsmaður í Gull-
bringusýslu, álits alþingis á því
hvort hann ætti að sekta þá bændur sent
verslað hefðu við útlenska menn á móti
boði konungs.25 (Það mun vart hafa ver-
ið efunarmál en ef til vill hefur sú við-
leitni alþingis að túlka öll vafaatriði laun-
höndlurum í hag ruglað hinn danska
lénsmann i ríminu.) Árið 1646 komjens
Söfrensson, settur hirðstjóri, „út með
kongsbréf um fýrirboðning kaupskapar
við Enska, Hollenzka, eður hversháttar
framandi þjóðir, sem að landinu
kæmi;“2<’ og þurfti Lauritz nú ekki leng-
ur að velkjast í vafa um að verslunin væri
bönnuð. En ekki er að sjá að konungs-
bréf þetta hafi á nokkurn hátt dregið úr
siglingum Englendinga til Islands. Árið
1649 voru 60 duggur við landið27 en ári
síðar voru þær 140.2B Árið 1653 þótti
hins vegar í frásögur færandi að engir
Englendingar skyldu koma fýrir vestan
>,utan 12 duggarar, sem hleyptfu út upp
á] líf og dauða.“29 Það sama ár kom enn
„hart forboð að höndla ekki við annar-
[lega]“31 ' en sem fýrr voru íslendingar alls
ekki reiðubúnir að fýlgja því út í ystu
®sar og versla einungis við hina dönsku
kaupmenn því að hugsast gæti ef „þeir
goðu menn komast ei í réttan tíma til
vor, svo þar fýrir neyðunst vér við að-
komandi kristnar þjóðir að höndla, hvað
vér í engan máta gjörum í óhlýðni mót
yfirvaldinu, heldur þrengjandi nanðsynj-
ar [sic] vegna. . .“3I Svo mikil voru sam-
skipti Englendinga við landsmenn að til
tals kom að láta þá greiða gjald til spít-
alagerðar árið 1653. Islendingar virðast
lítið hafa amast við þeim á meðan sigl-
ingar voru dræmar frá Danmörku.
Árið 1651 ritaði Friðrik III. Danakon-
ungur höfuðsmanni sínum á íslandi bréf
og leitaði ráða hvernig koma mætti í veg
fýrir launverslun. Henrik Bjelke höfuðs-
maður áleit vænlegast að herða eftirlit
með því að Det Islandske Kompagni hefði
á boðstólum nægan og góðan varning.
Einnig vildi hann eingöngu hafa sjó-
menn frá Kaupmannahöfn á skipum fé-
lagsins því að útlenskir menn á skipunum
ættu það til að stunda launverslun.32
Að sögn Jóns Espólíns var á sjöunda
áratug 17. aldar „siglíng mikil af fiski-
duggunr híngad undir land frá Englandi"
og komu með þeim
nokkrir menn til verslunar med
enska vöru, gód klædi, kersu,
alún, ábreidur, knífa, skæri
ok annad, lágu helzt vid
Neshrepp á sumrum,
seldu fýrir ullar vöru ok
krónur, laungum med
gódu verdi; sumir fóru
upp til sveita, nordr til
Hóla, edr ok til alþíngis,
enn voru komnir med allt
sitt i Beruvík, er duggurn-
ar komu vestan, ok fóru
med þeim aptr.33
Síðan segir Espólín nánari deili
á þessum mönnum sem voru
komnir hingað til verslunar:
Þetta voru enskir menn,
mörgum gódum ntönnum
vel kunnugir hér á landi,
ok gáfust margir íslenzkir
rnenn í kaupferd med
þeim, ok fóru med þeim
til Englands, helzt til
Járnamódu (Yarmouth);
voru þar á vetrum, enn
sigldu híngad á vorum, ok
fóru á sumrum nred vöru
sína um allar sveitir, höfdu
þeir þat sumt út híngad, er
kaupinenn fluttu ekki, ok
græddu svo allmikit fé;
enn þat er nú kallad
landpráng, hefir ok jafnan
verit fýrirmunad.34
Einn þessara manna var kallaður
Harrison en hét í raun Bjarni Hallgríms-
son35 og kemur fýrst við sögu erlendra
samskipta árið 1642 þegar alþingi vildi
ekki láta sekta hann fýrir að sigla utan
með Englendingum, „nema vér sjáum
það kongs bréf, sem fýrirbjóði fijálsum
mönnum að sigla út af landinu, þangað
sem vilja í kristin lönd. . .“3Í1 Bjarni mun
hafa gifst í Englandi en hann lést árið
1664 og er grafinn í Skotlandi.37 Annar
sem hefur augsýnilega stundað launversl-
un var Þórarinn Oddsson. Er hann sættist
við Evert Reckel á alþingi 1651 fékk
hann góss það til baka er Evert hafði tek-
ið af honum, „þó með því móti, að hann
aldrei hjer eptir hafi nokkra höndlun
[eður umgengni] með Engelskum, Holl-
enzkum eður öðrum framandi þjóðum,
undir hæsta straff eptir kong majest.
mandati.“3íi Brynjólfur Sveinsson bisk-
SAGNIIL 39