Sagnir - 01.06.1994, Blaðsíða 58

Hannes Hólmsteinn Gissurarson
Karlmennska orðsins í
manndóm verksins
egar öllu er á botninn hvolft, lit-
ið til annarra landa og aftur í ald-
ir, verður ekki annað sagt en vel
hafi tekist til á Islandi á tuttugustu öld.
Þótt skuldasöfnun sé meiri en góðu hófi
gegni, stefnum við ekki óðfluga í þjóðar-
gjaldþrot, eins og tvær þjóðir með svip-
uð skilyrði frá náttúrunnar hendi hafa
fengið að reyna, ibúar Nýfundnalands
annars vegar og Færeyingar hins vegar.
Verstu vágestir tuttugustu aldar hafa líka
farið hjá garði: A sömu öld og íbúar
Lúxemborgar, - annars ríkis, þar sem
hlutföll eru svipuð og á Islandi, — þurftu
að þola Þjóðverjum innrás og harð-
neskjulega yfirstjórn og íbúar Eistlands,
Lettlands og Litháens urðu fýrir barðinu
á Kremlverjum, höfum við tryggt varn-
arhagsmuni okkar og greið viðskipti með
samningum við Bandaríkjamenn og
Breta. Bandaríkjamenn hafa komið
miklu betur fram við okkur en við ýmsar
aðrar þjóðir á nálægum slóðum , eins og
Panama, Púertó Rikó og Kúbu, þótt á
móti rnegi segja, að við höfum haldið
betur á okkar málum en íbúar þessara
landa. Bretar hafa líka komið miklu bet-
ur fram við okkur en þeir gerðu við Ira.
Þegar síðustu bresku togararnir sigldu út
úr íslenskri fiskveiðilögsögu 1. desember
1976, áttum við ekki að hrósa sigri, held-
ur hrósa góðum granna, svipað og við
gerðum gagnvart Dönum, er þeir skil-
uðu okkur handritunum íslensku árið
1971.
Við höfum náð góðurn árangri i þeim
skilningi, að hann er betri en margra,
jafnvel flestra, annarra smáþjóða. Það er
síðan laukrétt, að þessi góði árangur er
ekki að öllu leyti okkur sjálfum að
þakka, heldur einskær heppni. Við Is-
lendingar búum í landi, sem Bretar og
Bandaríkjamenn sjá sér af hernaðarlegum
ástæðum hag í að halda góðu sambandi
við, og við höfum aðgang að auðlindum,
sem ekki þarf að beita þessar þjóðir for-
tölunt til að kaupa. Eg get orðað niður-
stöðu mína svo: Okkur Islendingum hef-
ur mistekist margt, en okkur hefur ekki
mistekist eins margt og ýmsum öðrum
sambærilegum þjóðum. Hér hefur eng-
inn látist í götuóeirðum eða öðrum
stjórnmálaátökum, og hefur þó breyting-
in úr forneskjulegu bændaveldi í nútíma-
legt útgerðar- og viðskiptaskipulag verið
miklu skyndilegri hér en víðast annars
staðar á byggðu bóli. Og nú búa Islend-
ingar við skynsamlegra og hyggilegra fýr-
irkomulag fiskveiða - kerfi hinna varan-
legu, framseljanlegu veiðiheimilda,
kvótakerfið — en aðrar fiskveiðiþjóðir.
Sjálfsánægjan er hins vegar hættuleg.
Hæfileg togstreita, díalektísk spenna, þarf
að vera til á milli ánægju og óánægju í
þjóðarsálinni, á milli heilbrigðs stolts
vegna unninna afreka annars vegar og
óþreyju til umbóta hins vegar. Okkur á
að verða tíðrætt urn það, sem rniður fer,
til þess að við getum einbeitt okkur að
umbótum.
Hvað getum við einkunt betrumbætt
hér á landi í ljósi reynslu síðustu fimmtíu
ára? Þá er þess að geta, að Islendingar eru
á valdi rangrar söguskoðunar. I þúsund ár
gat þetta land aðeins framfleytt um 50
þúsund einstaklingum; um aldamótin
síðustu voru Islendingar ein fátækasta
þjóð í Norðurálfunni; hér voru varia aðr-
ir vegir en troðningar; dýrara var að flytja
vörur á milli tveggja sveita en til Kaup-
mannahafnar; togaraútgerð hafði mis-
heppnast; örfá steinhús og öll köld stóðu
í landinu, en að öðru leyti hnipruðu
torfbæirnir sig upp að fjallshlíðum í
hljóðlátri uppgjöf fýrir óblíðri náttúru.
Og Islendingar brugðust við eins og ný-
frjálsar þjóðir í suðri gera á okkar dög-
um: Þeir kenndu öðrum um. Það var
Dönum að kenna eða óblíðum náttúru-
öflum, sögðu íslenskir fræðimenn, hvert
hlutskipti þjóðarinnar hafði orðið. Is-
lendingar, sem voru ef til vill um þriðj-
ungur (eða, sem líklegra er, um fjórð-
ungur) Norðmanna fýrir þúsund árum,
voru nú einn tuttugasti hluti þeirra.
En hlutskipti okkar var ekki nema að
nokkru leyti Dönurn að kenna. Einok-
unarverslunin danska var í raun ekki til-
raun Dana til að kúga Islendinga, heldur
tilraun hinna þröngsýnu, íslensku stór-
bænda, presta og sýslumanna til þess að
fella allt þjóðlífið í fastar skorður, koma í
veg fýrir framþróun, breytingar, grósku,
tilraunir. Þegar að er gáð, var tilgangur
einokunarverslunarinnar og ýmissa laga,
sem framfýlgt var á sama tíma, tvíþættur,
að koma í veg fýrir þéttbýlismyndun og
að flytja fé frá sjávarútvegi til landbúnað-
ar. Bændur vildu ekki sjávarþorp, því að
þangað hefði fátækt fólk flykkst og þeir
ekki getað notað það sem vinnufólk. Og
með opinberum verðlagsskránr var verð á
sjávarafurðum keyrt niður, en verð á
landbúnaðarafurðum upp. Einokunar-
verslunin danska var með öðrum orðum
innheimtustofnun fýrir auðlindaskatt. A
sama hátt og hrokafullir menntamenn í
Háskóla Islands vilja á okkar dögum inn-
heimta auðlindaskatt af sjávarútveginum í
því skyni að hækka fjárveitingar til skóla-
mála (það er: til sin sjálffa) vildu hroka-
fullir stórbændur á sautjándu og átjándu
öld innheimta auðlindaskatt af sjávarút-
veginum í því skyni að bæta kjör sjálfra
sín. Munurinn var sá, að bændunum
tókst þetta, en menntamönnunum mun
mistakast ætlun sin.
Hvenær tók að birta? Það var ekki,
þegar mælskumenn og skáld tóku að
56 SAGNIR