Sagnir - 01.06.1994, Síða 63

I Evrópu eru mikilvægustu fiskmarkaðir
Islendinga, þaðan koma flestir túristarnir
hingað, ófriður þar færði okkur velsæld
og fullveldi, síðar lýðveldi. Þar eru rætur
menningar okkar — við erum Evrópu-
þjóð. Samt láta margir Islendingar eins
og Evrópa komi þeim ekkert við, og
Evrópusamfélagið sé fýrst og fremst ógn-
un við allt íslenskt á meðan þeir mæna
sem löngum fýrr til Bandaríkjanna um
lijálpræði og markaði.
Vissulega hefur saga Islands oft lotið
öðrum lögmálum en ríkt hafa á megin-
landinu. Stundum hefur böl Evrópu virst
vera okkar lán - í stríðum hefur aukist
eftirspurn eftir fiski og rneira að segja
kjöti héðan - og við höfum líka fengið
okkar skerf af ásælni og yfirgangi enskra
og þýskra ribbalda hér við strendur,
manna sem töldu sig hafa „rétt“ til að
veiða á „alþjóðlegu hafsvæði". En lýð-
veldisbarni eins og mér reynist erfitt að
skilja og hvað þá lifa sig inn í þá þver-
móðskufullu tortryggni í garð Evrópu
sem einkennir málflutning ntargra, þessa
eilífu ræðusnilld hins stolta þræls sem
dynur á manni, þessa sjálfvirku stellingu
fórnarlambsins sem blasir við manni.
Einangrunarhyggjan virðist allsráðandi í
umræðunr um stöðu Islands í samfélagi
þjóðanna, eymennska — trénuð þjóðern-
ishyggja þar sem orðin eru löngu viðskila
við inntakið. „Heyra nrá eg erkibiskups
boðskap en ráðinn er eg í að hafa hann
að engu“, virðist vera leiðarljósið; i is-
lenskum hugmyndaheimi eru alltaf ein-
hveijir þeir sem við er að kljást og vilja
hafa allt af manni. Og nú eru þeir í
Brussel. Það er engu líkara en að rnenn
séu að hamast á rnóti Stöðulögunum eða
Rikisréttarákvæðinu eða einhverri smán
af því tagi að á öllu ríði að sýna nú stað-
festu staðfestunnar vegna: aldrei að víkja.
Getur hugsast að það hafi enn ekki síast
alveg inn i íslenska hugsun að hér sé full-
valda lýðveldi?
★
I svipinn nran ég aðeins eftir einu landi
þar sem einni stjóm tókst næstum því að
koma á algem fullveldi. Það var í
Kampútseu þegar ríkti þar stjórn rauðra
kmera. Sú stjórn stefndi að algerum
sjálfsþurftarbúskap. Hún stefndi að þvi að
þjóðin yrði svo sjálfri sér nóg að hún
þyrfti ekki að eiga neitt undir öðrum
þjóðum - fullveldi. Stjórnin þurfti að
vísu að byrja á því að leggja niður þjóð-
ina og útvega sér aðra í staðinn en knier-
arnir töldu það ekki eftir sér og voru vel
á veg komnir þegar nágrannar þeirra í
Víetnam skárust i leikinn.
Hvað táknar annars fullveldi? Við lif-
um á tímum alnæmis og gervihnatta,
tölvuneta, faxtækja og yfirþjóðlegra fýr-
irtækja þar sem ekki er hægt að finna
neinn sem er „Sony sjálfur" eða „El-
ectrolux sjálfúr", eða ef út í það er farið
„Michael Jackson sjálfur" því popp-
stjörnur eru fremur vörumerki en ein-
staklingar. Við lifum á tímuni heims-
þorpsins þar sem landamæri eru ekki til.
Það er ekki aðeins að jarðskjálfti verði
hér á hnettinum þegar fiðrildi blakar sér
þar á hnettinum heldur virðist kaoskenn-
ingin ekki síður eiga við um efnahagslíf
heimsins þar sem kauphallarhrun verður
þar á hnettinum þegar einhver silkihúfan
hnerrar hér á hnettinum. Fullveldi einnar
þjóðar á slikum tímurn felst í því einu að
vera höfð með í ráðum um eigin hags-
munamál, að vera með á þingum þar
sem fulltrúar þjóðanna reyna að setja
fjármagninu leikreglur, að vera með — að
vera nógu viss um sjálfan sig, styrk sinn
og verðleika til að treysta sér til að vera
með þar sem ráðurn er ráðið. Þegar Is-
land undirritar mannréttindasáttmála
táknar það „afsal landsréttinda" og
„framsal á fullveldi", líka þegar undirrit-
aður er hafréttarsáttmáli — allar alþjóðleg-
ar skuldbindingar fela slíkt í sér. Fullveldi
er hugtak, ekki áþreifanlegt fýrirbæri úr
efnisheiminum. Og hugtök ráðast af
samhengi sínu hveiju sinni. Hvers vegna
er þá umræðan hér á Islandi um ESB öll
í samhengi 19. aldarinnar, hvers vegna
láta allir eins og verið sé að ræða það að
gerast aftur nýlenda Dana? Eymennska
getur niaður sagt, einangrun, útúrboru-
háttur — ég veit það ekki. Mér dettur í
hug að tengja það við herinn.
★
Eitt verð ég að taka fram: þótt ég til-
greini það sem mér virðast vera slærnar
afleiðingar af hersetunni fýrir íslenska
umræðu, íslenskt hugarfar og íslenskt
efnahagslíf, þá er ekki þar með sagt að ég
líti svo á að þeir ráðamenn þjóðarinnar
sem greiddu honum hingað götu hafi
verið landráðamenn, þjóðníðingar eða
„fólar sem ffelsi vort svíkja". Oðru nær.
Þeir óttuðust umsvif Sovétmanna, þeir
aðhylltust lýðræði að vestrænum hætti,
þeir sáu fýrir sér tvær fýlkingar og voru
ekki í vafa um hvar Islendingum bæri að
skipa sér. Þeir vom að bjarga okkur und-
an gúlaginu. Eg efast reyndar um að við
hefðum nokkuð lent þar þótt herinn
hefði ekki komið - en um það þýðir
ekki að fást úr þessu. Og telji einhver að
ég sé með þessari umfjöllun að ganga er-
inda heimskommúnismans - þá þýðir
ekki heldur um það að fást.
Þessi her í Keflavík er í Reykjavíkur-
bréfum Morgunblaðsins einatt talinn
„framlag Islendinga til varnarsamstarfs og
friðar í Evrópu“ og var i blaðinu þann 7.
8. ’94 talinn jafngilda og koma í staðinn
fýrir aðild að ESB, sem óneitanlega eru
frumleg mótrök gegn aðild. Hitt mun þó
rnála sannast að flestir Islendingar líta svo
á að setulið þetta komi Evrópu næsta lít-
ið við og sé fremur framlag Bandaríkja-
nranna til lífskjara á Islandi og eiga erfitt
með að sjá annan tilgang með því. Þeir
bjarga okkur úr sjávarháska, hvers vegna
skyldu þeir ekki leggja vegi líka? Og
byggja hús? Og sprengja jarðgöng? Og
sjá bara um þetta? Olafur Thors og aðrir
ráðamenn reyndu að vísu af framsýni
sinni að búa svo um hnútana á sínum
tíma að hermangið hefði sem minnst
áhrif á íslenskt efnahagslíf - reynt var að
sjá til þess að gróðinn af starfsemi Aðal-
verktaka síaðist ekki út í þjóðlífið nema
með mikilli hægð og tregðu og útvöld-
um fulltrúum Framsóknar og Sjálfstæðis-
manna var fengið hlutverk Fáfnis á
Gnitaheiði, veitt einokunaraðstaða til
hennangs gegn því að geyma fjárins vit-
urlega, sem sé að liggja á því. En allt
kom fýrir ekki. Atvinnulíf á Suðurnesj-
um er nú gersamlega háð hernum og
þjóðarbúið má illa við því að missa hann
úr landi, meðan meiri áhöld eru hins
vegar urn það hversu mikið framlag
Bandaríkjamenn telja þessa herstöð vera
til heimsfriðarins nú um stundir. Og er
þá ógetið þess að Islendingum opnuðust
dýrmætir markaðir í Bandaríkjunum fýr-
ir fisk og flug sem ella hefðu verið iokað-
ir. Og þeim skapaðist ómetanleg vígstaða
í landhelgisstríðunum fýrir vikið. Og
síðast en ekki síst töldu Rússar ýmislegt á
sig leggjandi til að eiga í óhallkvæmum
viðskiptum við Islendinga og máttu því
leggja sér til munns gulnaða ufsa sem
gengu undir nafninu gaffalbitar og klóra
sér í hausnum yfir þvi hvað þeir ættu
SAGNIR 61