Sagnir - 01.06.1994, Side 69

og hrekkleysi hinnar hjartahreinu Sigrið-
ar bauð henni að trúa því.
I R.eykjavík komst Sigríður í vist til
kaupmannshjóna, sent reyndust henni
vel. Kaupmaðurinn var vitaskuld danskur
en Þóra kona hans var íslensk. I þá daga
var slíkt alvanalegt, en verra var ef konan
var ekki af finum ættum. Kaupmenn
skyldu helst ekki taka niður fýrir sig því
að „Reykjavík samdi sig mjög um þær
rnundir að siðum Dana og „annarra stór-
makta“.“13 Bærinn sótti hins vegar ekki
aðeins stéttaskiptingu til Dana, tungumál
bæjarbúa var ýmist hrein danska eða
sambland íslensku og dönsku. Sigríður
ásetti sér því strax í upphafi að varðveita
tvennt, málið og „klæðabúninginn", en
búningur reykvískra kvenna var þá einnig
orðinn að nokkru eða öhu leyti danskur.
Þó að Sigríður væri staðráðin í að varð-
veita íslendinginn í sér, voru aðrir yfirleitt
fljótir að tileinka sér allt hið danska í bæn-
um, enda var það mun fínna en íslensk
sveitamennska. Guðrún Gísladóttir var
ung stúlka sem bjó hjá sömu hjónum og
Sigríður. Hún var af Kjalamesinu, en þótti
vera „tilhaldsrófa" og undi hvergi nema í
kaupstað. Þar vann hún við saumaskap og
leitaði þess á milli að vænlegunr eigin-
manni, einkum kaupmanni. Þær Sigríður
urðu kunningjakonur og komu þar saman
hin hjartahreina, íslenska sveitastúlka og
ístöðulítið kaupstaðarfiðrildið, sem vildi
fyrir alla muni venja Sigríði af sveita-
mennskunni. I augum Guðrúnar var hin
mesta sæla fólgin í að eignast kaupmann
og geta lifað „maddömulífi". Þreyttist hún
aldrei á að dásama það hlutskipti, einkurn
það að „þurfa ekki að taka hendinni til
neins nema þess, sem manni má bezt
líka.“14 Hér verður ekki betur séð en
kaupstaðarstúlkan sé búin sama lesti og
lausafólk Baldvins Einarssonar, þránni eftir
iðjuleysi, enda hefur vegsömun vinnusem-
innar verið ákaflega lífseig í íslensku
þjóðfélagi. Þessi draumsýn Guðrúnar
freistar Sigríðar hins vegar lítið. Þegar
Guðrún imprar á því að kaupmaður
Moller hafi gefið Sigríði hýrt auga og nú
sé lag, segir Sigríður aðeins: „Æ, það
hæfir okkur best, held ég, bóndadætrun-
unr, að eiga bónda.“15
Þrátt fyrir ást Sigríðar á sveitinni, tekur
hún að þreytast í staðfestu sinni þegar
líður á dvöl hennar í bænum. Þegar
dansleikur er auglýstur og Sigríður tekur
fram faldbúninginn sinn, lætur hún und-
an þrábeiðni Guðrúnar um að gera sér
það ekki „til raunar og armæðu að hafa
óhræsis íslenska búninginn í kvöld.“16
Slíkt verði þeim einungis til hneykslis og
aðhláturs. Sigríður fór því á dönskum
búningi. Sama kvöld lét hún undan at-
lotum kaupmanns Moller, þó aðeins sak-
lausum kossum, en hún var farin að
mildast nrjög í afstööu sinni til hans, enda
var hún úrkula vonar urn ást Indriða.
Hreinlyndi og hrekkleysi Sigríðar kom
enn í veg fyrir að hana grunaði undirferli,
í þetta sinn kaupmanns Moller.
Indriði var samt ekki úr sögunni, þó
að einnig hafi verið logið að honum urn
hug Sigríðar, því að um síðir ákvað hann
að freista þess að elta Sigríði til Reykja-
víkur. Þar mætti honum fláræði Mollers,
sem reyndi í fyrstu að stía parinu í sund-
ur. Indriði lét enn blekkjast og það var
ekki fyrr en með aðstoð annars dansks
kaupmanns í Hafnarfirði, að upp komst
um sviksemi Mollers og unga parið náði
loks saman. Það voru því ekki aðeins
slæmir kaupmenn á meðal hinna dönsku,
þó það gæti freistað einhvers að túlka
persónu Mollers sem fulltrúa hinna illa
innrættu og arðrænandi Dana! I raun er
kaupmönnunum yfirleitt borin vel sagan
og sem fýrr virðast það einungis vera Is-
lendingarnir sjálfir sem skapa spillingu
bæjarins. Séu þeir ekki staðfastir í trú
sinni á íslensk gildi, séu þeir ístöðulitlir
og hneigðir til þægindalífs og munaðar,
eru þeir teymdir á asnaeyrunum inn í
danskan veruleika kaupstaðarins og glata
jafnvel móðurmáli sínu. Enda hafa sannir
Islendingar litið að sækja til bæjarins,
þeirra staður er í sveitinni, þar sem fogur
náttúran nærir líkanra og sál.
Reykjavík Gests Pálssonar,
1888
Hér sitja allir æðstu embættismenn
landsins í einni hvirfingu, nærri því
eins og goðin í Valhöll; hér búa þeir
sér til nokkurs konar Hliðskjálf úr öll-
um þessum aragrúa af skýrslum, skjöl-
unr og skilríkjum . . .'7
Nú eru tæp sextíu ár liðin frá þvi
Baldvin Einarsson skrifaði urn Reykja-
vík. Mikið vatn hefur runnið til sjávar og
margir hafa flust á mölina á þessum ár-
um. Fjöldi bæjarbúa hefur rúmlega §ór-
faldast, nú búa þar yfir þrjár þúsundir.18
A Reykjavíkina er loks að komast reglulcgur
bœjarbragur. Húsunum hefur jjölgað mikið,
byggðin hefur teygt sigfrá miðbœnum út Vest-
urgötuna, upp Laugaveginn og Skólavörðu-
stíginn og niður í Skuggahveifið. I Þingholts-
strætinu stendur hús við hús og í brekkunni
fyrir neðan er búið að reisa Lœrða skólann.
Við Suðurgötuna er kominn nýr kirkjugarður
og við enda hennar er lítill glímuvöllur. Al-
þingishúsið veitir nú dómkirkjunni félagsskap
við Austurvöllinn og á honum miðjum er
stytta Bertels Thorvaldsens. 19
Þetta ár flutti Gestur Pálsson fýrirlestur
í höfuðstaðnum, sem hann nefndi Lífið í
Reykjavík. Orðugt er að ímynda sér að
nokkur Reykvíkingur hafi setið rólegur
undir þeim lestri, þvílík er hæðnin og
spottið. Raunsæi hans er nístandi kalt og
jafnvel svo, að mynd hans af bænum
verður skrípamynd. Einar H. Kvaran
hefur sagt að í erindinu birtist Reykjavík
eins og hún speglast í sálu Gests2" en sú
spegilmynd hefur verið ærið svört. Af-
staða Gests er þó öll önnur en fýrirrenn-
ara hans, því hann hefur sleppt tvíhyggj-
unni sveit-bær, þar sem annað er gott en
hitt er slæmt. Sveitahugsjónin er honurn
víðs fjarri, Reykjavík er orðin sjálfsagður
hluti af þjóðlífinu og hún er jafn íslensk
og landsbyggðin. Sjálfur yfirgaf hann
bemskusveit sína snemma og fór til
náms, en seinna bjó hann í Reykjavík.
Af þessu leiðir að viðrnið hans er allt
annað þegar hann agnúast út i bæinn,
Reykjavík er slæm miðað við aðra bæi,
ekki miðað við sveitina.
Gestur kveður sér hljóðs og slengir
framan í áheyrendur ofurrómantískri lýs-
ingu á embættis- og menntamönnum
Reykjavíkur. Ofurrómantískri vegna þess
hve fallið er hátt af tindi hins rómantíska
orðskrúðs - ofan í dal hæðninnar. Hver
setning hefur eitraða rúsínu í pylsuend-
anum, svo að áheyrendum svelgist á:
Hér er líka læknaskólinn, senr sendir
þjóðinni sína heilbrigðispostula, lækna
og auka-lækna, til þess að lengja æfi-
daga nranna og létta sjúkdómsþrautum
af lýðnum — annað hvort með lífi eða
dauða.21
Vegna þess hve fagurlega, en þó ekki,
Gestur lýsir bænum er oft erfitt að átta
sig á því hvenær lýsingin er öfugmæli og
hvenær ekki. Eftir fýrsta hæðniskastið
segir Gestur, að miðað við dýrðina í
SAGNIR 67