Sagnir - 01.06.1997, Side 26

Sagnir - 01.06.1997, Side 26
kirkjan og aðrar kirkjur í biskupsdæminu séu í mikilli hrörnunarhættu því ekki sé hægt að halda þeim í skikkanlegu ástandi.” Svar við bænaskjali þessu fékkst strax árið 1593 og er á þá leið að kon- ungur bað umboðsmann sinn hér á landi (væntanlega hirðstjóra) að deila út (líklega að hafa umsjón með dreifingu á) því timbri sem til var í landinu. Auk þess sagðist konungur ætla að sjá til þess að meira timbur yrði flutt til landsins, sér- staklega til klausturjarðanna og þvi svo deilt út eftir nauðsyn.391 bréfi konungs til TageThott árið 1560 þar sem hann bað um timbur í skip sín við Island, kemur fram að skortur virðist hafa verið á timbri í grennd við Kaupmannahöfn sjálfa. Þetta gæti verið einn hluti af skýringunni á dræmum timbursendingum til landsins.® Ur Skálholtsbiskupsdænri, nánar tiltek- ið sunnlendingafjórðungi, kom svo kæru- skjal til konungs frá Oddi Einarssyni superintendent árið 1592 þar sem kvartað var yfir því að brestur hafi verið svo mik- ill á rekum og skógum að menn gátu ekki haldið kirkjum og jörðum við á sómasamlegan hátt og innan skamms myndu bæirnir eyðast og kirkjurnar falla ef ekkert yrði að gert. Þar með var kon- ungur beðinn að senda eitt skip þriðja eða fjórða hvert ár til Eyrarbakka sem hlaðið væri timburborðum sem kaupa mætti fyrir sanngjarnt verð og fyrir timbrið væri hægt að greiða með vöru sem gjaldgeng teldist i landinu.4' Tillaga konungs í bréfi frá árinu 1608 bendir til þess að ekki hafi hans hátign lagt sig sérstaklega vel fram um að fylgja úrbótabeiðnum Islendinga eftir. Hann bendir á að á jörðum krúnu og kirkju víða um land standi þýsk verslunarhús og þau megi nú bijóta niður og nota timbrið úr þeim í kirkjur og býli þeirra.42 Því miður virðast klögumálin um ónógan við koma að litlu gagni þar sem enn var kvartað, nú árið 1631 yfir því að skipviður sá senr fluttur er til landsins hafi verið lélegur og gagnslítill. Þá hafi færin verið styttri en dýrleikanum hæfði og svipað átti við um léttavöru, greniborð og timbur hafi verið almennt rýrara en taxt- inn bauð.43 Einokunarverslunin hefur því augljóslega farið jafn illa með Islendinga í timburmálum eins og öðrum. Landsmenn virðast samkvæmt þessu hafa verið háðir innfluttum viði 1631 þrátt fýrir að ársins 1630 sé í annálum getið sem mikils trjárekaárs fýrir Suðurlandi.44 I þessu sam- bandi má benda á að þegar Skálholtsstað- ur hætti að reka skútu sina hljóta allir viðarflutningar af fjarlægum rekafjörum stólsins að hafa orðið mun þyngri í vöf- um en áður var. Hvað varðar timburaðfong til viðhalds kirkna sem annarra bygginga eftir sið- breytinguna virðist allt hafa stefnt til verri vegar. Auk þess sem skipum með timbur innanborðs fækkaði og gæði þess viðar sem hingað kom minnkuðu virðist jafn- framt hafa orðið alvarlegur brestur á reka a.m.k. kringum 1592 hver sem skýringin á því kann að vera.Vegna rofinna verslun- artengsla við Noreg þar sem ávallt var góðan við að fa, má hugsa sér að sveiflur i viðarreki við Islandsstrendur hafi haft af- drifaríkari afleiðingar fýrir landsmenn eft- ir siðbreytingu en áður var. Dæmi um breytingar: Skálholt Vald miðaldabiskups var samkvæmt kirkjulögum og kristinrétti forna mjög viðamikið, nrun meira en vald superint- endenta eftir siðbreytingu og voru undir konung settir. I kafla í kristinrétti Arna Þorlákssonar um forræði biskups á kirkj- um og eignum þeirra kemur hið algera vald hans yfir bæði kirkjustofnuninni og byggingum hennar vel fram: Biskup vor skal kirkjum ráða. Og svo öllum eignum þeirra og svo öllum kristnum dómi. ... Ef kirkja brennur eða lestist, svo að aðra þarf að gera, þá skal kirkju þar gera sem biskup lofar, og svo nrikla sem hann vill, og þar kirkju kalla sem hann vill.45 „Áratugurinn sem fór í byggingu kirkju Ögmundar fór sem sé nær allur í skrif- finnsku og stapp við kon- ungsvaldið í tíð Gísla ..." Nærtækt er að taka Skálholt sem dæmi um þær breytingar sem urðu á bolmagni manna til að byggja og halda við kirkjum þar sem heimildum um kirkjur staðarins hefur nú verið safnað í eitt rit.4<’ I heim- ildum um Skálholtskirkjur endurspeglast jafnframt sú umbreyting sem varð á sjálfu biskupsembættinu við breytinguna frá rómverskum yfir til Lúthersks siðar. I biskupaannálum sínum frá 1605 segir Jón Egilsson frá umsvifum Ogmundar biskups við kirkjusmíðina í kjölfar brun- ans um 1530. Samkvæmt frásögn Jóns hafði biskup yfirumsjón með smíði dóm- kirkjunnar og er það i fullu samrænti við kristinrétt Arna. Ogmundi tókst að visu ekki að gera kirkjuna fokhelda á tólf mánuðum eins og æskilegt hefði verið samkvæmt kristinréttarákvæðunum en gerði aftur á móti aðrar ráðstafanir, þ.e. byggði búðina þar sem hægt var að við- hafa helgihald staðarins meðan á bygg- ingu kirkjunnar stóð. Ut frá orðalaginu mætti einnig lesa út úr frásögninni að forkirkjan hafi, þegar hún var tilbúin, tek- ið við hlutverki búðarinnar sem umgjörð um helgihaldið. Leikir jafnt sem lærðir lögðu til við til kirkjusmíðarinnar og kot- ungar um allan Flóa og í Grímsnesi sáu um að flytja dmbrið frá Eyrarbakka til Skálholts. Ekki væri fráleitt að ætla að menn hafi þegið eitthvert aflát fýrir flutn- inginn og dllögin miðað við hvað var í boði í sumum máldögum kirkna i lok 15. aldar. Það mætti einnig búast við því að aflátsárafjöldinn hafi verið í réttu hlutfalli við magn timbursins sem gefið var og það að hér var um dómkirkju að ræða. Þá er einnig athyglisvert við frásögn Jóns Egils- sonar að hann segir að biskup hafi ríkt í tíu ár eftir kirkjusmíðina og gæti þetta verið vísbending um hina miklu valda- stöðu Ögmundar biskups, þ.e. um hann er talað eins og konung.47 Þrátt fyrir þessi stórmannlegu umsvif Ogmundar við aðtektir var kirkjan heil 10 ár í byggingu og fljótlega kom í ljós að hún þarfnaðist verulegra viðgerða við. Hluti af skýringunni á því hversu fljótt kirkjan hrörnaði hlýtur að liggja í hinum langa byggingartíma hennar þar sem óvarið timbur getur ekki hafa haft sérlega gott af því að veðurberjast i sunnlensku slagviðri um margra ára skeið áður en það komst undir þak eða var tjöruborið. Eftir siðbreytinguna má segja að skylda biskupa til að líta eftir kirkjubyggingum hafi haldist. A.m.k. er skýrt kveðið á um það í kirkjuskipan Kristjáns III. Aftur á móti hefur sú breyting orðið á að super- intendentinn þurfd nú að senda afrit af vísitasíuúttektum kirkna, annars vegar til konungs og hins vegar umboðsmanns hans þ.e.a.s. hirðstjóra.48 Þarna hafði því afgerandi breyting átt sér stað þar sem biskup virðist í þessum efnum bæði settur undir konung og hirðstjóra sem óbreyttur embætdsmaður krúnunnar. Þegar kaþ- ólskur biskup tók við embætti gaf hann út svokallaða skipan þar sem hann setti t.d. fram ákveðin helgisiðaboð sem gilda áttu í biskupsdæmi hans. Það var því tím- anna tákn að árið 1563 skuli það vera hirðstjóri sem skrifar skipunarbréf um kirkjusiði og kirkjusókn.49 24 SAGNIR
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.