Sagnir - 01.06.1997, Síða 39

Sagnir - 01.06.1997, Síða 39
afi Brynju felldi tré sem hún tók i sína vörslu og kom því í mold annarsstaðar. Þar laufgaðist það á nýjan leik. Þetta tré er nú staðsett á leiði móður hennar, fýrrver- andi konu Jóns. Einsog von um að það sem Guð fellir í þessu lífi, geti verið sett i aðra mold þarsem það laufgar sínum hlátrum og sinni gleði. Dauðinn sé eng- inn endir. Þannig er þessi ólaufgaða trjá- grein í myndinni ekki vísun til myrks dauðans sem endalok alls, heldur einmitt hins gagnstæða, vísun til lífsins sem bíður i meintum dauðanum. Hringrás lífsins. Það eru síðan þrjú hringlaga form á myndinni, hin heilaga þrenning. Formin eru likust laufblöðum, þ.e. laufblöðin sem munu spretta fram á því tré sem aðrir héldu dautt. Það líf er i hinni heilögu þrenningu. A fjórðu myndinni sem ég mun taka til umfjöllunar af þessari sýningu, eru tvær manneskjur sem svífa um myndflötinn. Þessi mynd er draumkenndari en aðrar rnyndir á sýningunni. Er einkum tvennt sem veldur því, það er lega manneskjanna sem liggja gegnt hvorri annarri i hálflá- réttri stellingu, jafnvel svefnstellingu og síðan að önnur þeirra er með lokuð aug- un og liklegast hin einnig, en við sjáum aðeins í hnakka hennar. I myndinni er mikil mýkt og ástúð, enda virðist Jón vera að fjalla um ást þessara tveggja einstakl- mga, umvafðir í hlýrri gulri birtu sem er bakgrunnur myndarinnar. í kringum þá eru sjö ský með mjúk form og þrátt fyrir að vera dökkleit mynda þau enga ógn í niyndinni. Aðeins talan sjö vekur örlitinn ugg í brjósti áhorfandans með tilliti til trúarlegra tákna, því menn þekkja jú hina sjö refsiverðu lesti mannanna sem kaþ- ólskan varaði við. En ástarsambönd eru einmitt bestu gróðraskilyrði fyrir þá lesti. Lengst til hægri í myndinni er siðan stað- settur gluggi, sem veitir áhorfandanum öryggiskennd. Það er eitthvað annað, annarsstaðar og það er bjart. I öðrum myndum á sýningunni miðlar hann fijósemi lífsins og von með táknum um hringrásina, stillir upp miðaldra karl- manni og ófullburða fóstrum í formi hænueggja, greipaldinum og áðurnefnd- um trjágreinum sem ekki aðeins skera myndflötinn lárétt heldur stillir hann þeim upp til sinnhvorra hliðanna einsog umgjörð utan um það líf sem hann málar á léreftið. Auk glugganna notast hann við spegil til að vísa til handanheims og vonar um eitthvað annað. Staðfesta Jóns Axels hvað myndefni varðar er aðdáunarverð, en þessi verk hans lýsa meiri ró en þau fýrri. Hér er ekki teygt á líkömum, litir þeirra flæða ekki yfir til umhverfisins og öfugt og mannverurnar horfa með undarlegri ró og staðfestu út úr myndinni þrátt fýrir að búa enn í þvi undarlega og óörugga rými sem Jón hefur skapað þeinr.Túlkun hans á rými mannverunnar er á þann veg að fellur vel að kenningum tilvistarsinna. Heimurinn sem við búum i er heimur óöryggis og ógnar, hvergi er hægt að styðja sig eða drepa niður fæti. Sá heimur sem við kynnumst í verkum Jóns er heimur algjörs frelsis, endalaust tómið. Orvænting og angist er gegnumgangandi í málverkum hans allt frani að síðustu verkum þegar verurnar öðlast undarlega ró samfara því að þeim opnast von. Með sívaxandi trúarlegum tilvitnunum í verk- um Jóns, hefur hann kannski fjarlægst að einhverju leyti hugsun margra tilvistar- sinna, sérstaklega þeirra trúlausu. Það felst fyrst og fremst í þeirri von um handan- heim sem kemur fram í verkum hans. En þó ekki. Því ef menn halda sig við þann túlkunarmöguleika að handanheimurinn sé á meðal okkar, þ.e. möguleikinn á að nálgast hann sé í gegnum aðra mann- eskju, þá eru hin björtu og vonmiklu verk sem Jón Axel sýndi í Gallerí Borg sumar- ið 1996 einsog sniðnar að heimspeki til- vistarstefnunnar. Hvort sem Jóni Axel lík- ar það betur eða verr.'7 Ef verk hans eru síðan túlkuð út frá tilvistarstefnuhug- myndum Kierkegaards og annarra trúaðra tilvistarsinna þá falla þau algjörlega að þeim. Hér er ekki verið að segja að Jón Axel hafi stúderað þeirra heimspeki. Þvert á móti er verið að leiða rök að því að það vandamál senr maðurinn er settur í með fæðingu sinni, hvar sem er í heiminum, er sameiginlegt öllum mönnum.Við stönd- um öll frammi fyrir þeirri staðreynd að við vitum það eitt að við munum deyja. Allt sem við gerum í þessu lífi gæti verið allt frá einskis verðs til mikils verðs fram- lags, en við getum ekkert vitað um það með vissu. Það eina senr við vitum er að við munum deyja. Jón Axel Björnsson hefur með málverkum sínum túlkað þá angist sem býr í manninum við þessa vissu og þá ró sem mögulegt er að ná, þrátt fýrir óvissuna um allt annað, með kraftmiklum hætti. Tilvísanir * Sartre.Jean Paul, Essays in Existentialism (New Jersey, 1979). 2 Heidegger, Martin, Scin tind Zcit (Tubingen, 1993). Sjá sérstaklega kafla 1-7. 3 Sartre.Jean Paul, Essays in Existcntialisni. Sjá greinina „The roots ofExistentialism.“ ^ er mikilvægt að menn átti sig á því að þeir geta ekki komið sér undan með því aö velja ekki, því einnig það er val. ^ Kicrkegaard skrifaöi skáldverk, Nietzsche var tónskáld, Sartre var einnig rithöfund- ur o.s.frv. 6 Sjá Nietzsche, Friedrich, Also sprach Zaratlnistra (Munchen, 1988). ^ Sjá ntyndlistargagnrýni í Hclgarpóstininn 19. mars 1982. N I Gcburt dcrTragödic (1870) vildi Nietzsche einmitt meina að maðurinn lifði á þeim tíma í of slæmum tengslunt við uppruna sinn og menn ættu að efla tengslin við goð- sögulegan uppruna sinn.- Nietzsche, Friedrich, Gcburt dcrTragödic (Munchen, 1988). ^ Staðhæfmgu grcinarhöfundar um að myndir Jóns verði minna draumkenndar má andmæla með þeim ábendingum að umhverfi þeirra mannvera sem Jón málar niissa aldrei það undarlega tóm sem umlykur þær og eru aldrei staðsettar í raun- heinti okkar, hvorki í fýrstu né síðustu verkum hans. En staðhæfingunni til stuðn- ,ngs má benda á að mannverurnar missa óraunveru teygjunnar og annarrar af- skræmingar líkamans og fa jafnvel á sig svo sterka mannsmynd að áhorfanda cr leikur einn að sjá fýrirmyndir veranna í Jóni sjálfum, konu hans eða barni. Auk þess vvrða línur veranna skýrt afmarkaðar frá umhverfmu í seinni verkum hans, þannig að hægt er í það minnsta að fullyrða að verkin hafa þróast frá því að vera ímynd •myndar yfir í aö vera ímynd raunveru og þar af leiðandi verið minnkað bilið milli raunvcru og draums. ^ Um sýningu Jóns Axels í Gallerí Salnum árið 1985 sagði Guðbergur Bergsson í grein sem hafði yfirskriftina Nafnleysið málar harmleik sinn: „Hann [hinn nýji stíll sem hefur hafið innreið sína] er ekki einvörðungu sjálfstjáning málarans heldur lýs- ing á einkennum tímans, þess harmleiks að maðurinn glatar séreinkennum sínum og nafni; það gerist um leið og efnisleysið heldur innreið sína á sem flestum svið- um, með aðstoð rafeindanna. Efnishyggja tækninnar beitir því stöðugt meir.“ 11 Sartre.Jean Paul, Nausea (NewYork, 1990).-Aðalpersóna skáldsögunnar Nauseu, er hijáö af eyðandi ógeðstilfinningu, nauseu. 1 nær eina skiptið sem persónunni hverf- ur þessi tilfinning er þegar hún verður eitt með tónlistinni. I Geburt dcrTragödie set- ur Nietzsche fram þá kcnningu að listin sé eina réttlæting mannsins fýrir tilverunni og að maðurinn skuli ekki einasta skapa listaverk heldur einnig vera listaverk. 12 Halldór B. Runólfsson sagði um vinnubrögð Jóns Axels Björnssonar að þau væru klunnaleg, í jákvæðri merkingu þess orðs, „lýsir því hve erfitt er að mála; hve stíft það er að draga litinn yfir flötinn; seigan eins og kítti.“ 13 Hér er þó ekki verið að koma með getgátur um trúariðkun Jóns Axels, heldur ver- ið að segja að list hans sé að þróast yfir í trúarleg mótív sem samræmist að ein- hveiju leyti kenningum Kierkegaard. 14 Þetta er ekki í fýrsta sinn sem Jón málar diska og virðast þeir jafnan vera tilkomnir sem staðgenglar manna. Einnig má líta á þá sem ábendingu sem Jesús Kristur kom með þegar hann dreifði brauði og fiski á meðal mannanna, en þar fýrirstillti fiskur- inn andlega fæðu og brauðið líkamlega fæðu, en þegar þetta tvennt hefur verið uppfýllt þá fýrst er maðurinn mettur. 15 Trúarlegu táknin í myndinni þurfa ekki að mynda neitt mótvægi við þessa túlkun, því hvort sem það er líf eftir þetta líf eða ekki, þá skiptir miklu máli að finna manninum fróun hér og nú, fýrir dauðann. Manneskjur og samhjálp hafa verið Jóni hugleikið efni vegna erfiðleika sem hann hefur mætt í sínu lífi og það er gegnumgangandi í verkum þessarar sýningar trú á manneskjuna og er þetta því varla óviðeigandi túlkun. 16 Sjá Heidegger, Martin, Scin und Zcit. 17Jón hefur sjálfur sagt að hann hafi ekki lesið þá heimspeki né aðra með neinum skipulegum hætti. SAGNIR 37
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Sagnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.