Sagnir - 01.06.1997, Page 51

Kart af Stykkishólmi og umhverp 1725. Ein af tillögum Arna Magnússonar um að ejla kaupstaðina fólst í að
sameina Stykkisliólm og Skagaströnd. Hvar licfði Kántrýbœr þá risið?
því að innheimta toll af útflutningi kaup-
manna og þyrfti því ekki lengur að hlusta
á kveinstafi þeirra um lækkun á afgjaldi.
Að sama skapi losnuðu kaupmenn við að
greiða gjald af versluninni ef skipin kæmu
tóm til baka.H
Nokkru síðar, eða 8. nóvember, birtust
konungi enn ítarlegri tillögur Gottrúps
lögmanns. I greinargerðinni var uppkast
að nýjum verslunartaxta í Islandsverslun-
inni sem var hagstæðari landsmönnum en
jafnframt nefndi hann tvö dæmi um það
óréttlæti sem fylgdi umdæmaskipting-
unni. Annars vegar sagði hann konungi
frá óförum tveggja eyjarskeggja, Hólm-
fasts Guðmundssonar ogTómasar Kon-
raðssonar, sem höfðu gerst sekir um smá-
vægileg brot á ákvæðum umdæmaversl-
unarinnar. I báðum tilvikum hafði kaup-
mannavaldið getað vafið yfirvöldum stað-
arins um fingur sér og krafist óeðlilega
harðra refsinga, meira að segja í vitund
Mtillers amtmanns. Hins vegar lýsti
Gottrúp þeim vandamálum sem um-
dæmaskipunin hafi bakað sér er hann ætl-
aði að halda utan. Hann hafi þurft að
leggja til fararinnar mat en kaupmaður-
mn í Keflavík reyndi að banna bændum í
umdæmi sínu að ganga til viðskipta við
lögmanninn.15
Fjórum dögum áður en Gottrúp lagði
fyrstu tillögur sinar fyrir Friðrik fjórða
yar tíu manna embættismannanefnd
komið á laggirnar og átti hún að fjalla um
þær hugmyndir sem lögmaðurinn hafði
meðferðis frá íslandi. í henni sátu valda-
miklir einstaklingar í danska stjórnkerf-
mu, þar á meðal Kristján Múller amtmað-
ur og Kristófer Heidemann sem gegndi
sama embætti í Noregi en hafði verið
landfógeti á íslandi á árunum 1683 til
1693.
Þeir Múller og Heidemann voru á
ondverðum meiði i verslunarmálinu.1'’
Múller var talsmað-
ur þeirra einokun-
arkaupmanna sem
vildu engar breyt-
mgar á íslandsversl-
uninni og hafði
verið andsnúinn ut-
anferð lögmannsins.
Eu sá siðarnefndi
var mjög fylgjandi
tillögum Gottrúps
um félagsverslun og reyndi í nóvember-
manuði að sannfæra kaupmenn um ágæti
hugmyndarinnar. Það átti eftir að reynast
honum þrautinni þyngra. Flestir þeirra
töldu vænlegra að segja algjörlega skilið
við íslandsverslunina en afsala sér um-
dæmum sínum og setja á stofn félag með
dýrri yfirbyggingu og háum stofnkostn-
aði. Utilokað væri að breyta verslunar-
taxtanum án þess að lækka afgjöldin. At-
hyglisverð er áhersla kaupmanna á hve
slæm reynsla sé af slíkri félagsverslun þar
sem flest bendir til
að Islenska verslun-
arfélagið hafi verið
fengsælt þar til
ófriðurinn við Svía
eyðilagði rekstrar-
grundvöll þess.17
Að þeirra sögn
hneigðust Islend-
ingar til að taka
vörur út í reikning
hjá einum kaupmanni en hlunnfara hann
svo ítrekað nreð þvi að versla við annan
eða stunda launverslun. Umdæmaskipt-
ingin hafi tekið fyrir að eyjarskeggjar
misnotuðu þannig velvild kaupmanna.18
Kaupmenn reyndu jafnframt að sverta
störf og mannorð Lárusar Gottrúps. Hann
væri eingöngu að skara eld að sinni köku
þar sem viðreisnartillögurnar bættu um-
fram allt stöðu stóijarðeigenda á borð við
lögmanninn og þeirra fjölda embætta sem
hann gegndi á Islandi. Gottrúp lýsti um-
dæmaskiptingunni á villandi hátt, hún
hafi alltaf fylgt hverri höfn þótt Islands-
verslunin væri í höndum eins félags.
Hann hafi meira að segja sjálfur gerst sek-
ur um að brjóta ákvæði verslunarinnar
með tóbaksprangi.1''
Danska kaupmannastéttin var ekki ein
um að dreifa óhróðri um Gottrúp lög-
mann. Þann 19. nóvember skrifaði Árni
Magnússon til Þormóðs Torfasonar:211
Síðan við skildum er Lauritz lögmaður
Norðan ogVestan Islandi kominn; hann
bringer eitt og annað töi fyrir, sumt
órímelegt. Kaupmönnum er hann ei
góður, þó er mest af hans töie hensied
„Flestir þeirra töldu væn-
legra að segja algjörlega
skilið við íslandsverslunina
en afsala sér umdæmum
sínum og setja á stofn félag
með dýrri yfirbyggingu ..."
SAGNIR 49