Sagnir - 01.06.1997, Side 79

Sagnir - 01.06.1997, Side 79
hugasemdir höfundar við fullyrðingarnar eru birtar innan hornklofa og er gerð nánari grein fyrir athugasemdunum síðar í þessari samantekt. a) „Faraldur af kýlapest getur því aðeins orðið, að gnótt magatepptra flóa sé fyr- ir hendi, en til þess þarf aftur hæfilegan fjölda sjúkra rotta.“ [Pestarbakterían getur fjölgað sér í fjölmörgum öðrum spendýrategundum en rottum og fjöldi annarra flóategunda en nagdýraflær geta verið smitferjur, meðal annars mannaflóin.] b) „Hvorki svartrotta né austræna rottu- flóin (Xenopsylla cheopis) voru landlægar á Islandi á 15. öld.“ c) „Eina dýrategundin sem hér lifði og var nænt fyrir svartadauða var mús. Hana hijáði einungis hýsilsérhæfða fló- artegundina Leptosylla segnis sem ekki var fær um að viðhalda pestarfaraldri meðal manna.“ [Líkur eru á að bæði húsamýs og hagamýs hafi verið hér landlægar á miðöldum. Enn fremur er hugsanlegt að þá þegar hafi sömu flóar- tegundir hrjáð mýs og hrjá þær nú á dögum; Ctenopthalmus agyrtes agyrtes og Nosopsyllus fasciatus. Einnig verður að telja það afar líklegt að mannaflóin hafi verið landlæg og að hún hafi í gegnum aldirnar leitað reglulega á mýs sem vís- ast voru algengar í íslenskum torfbæj- um. Að minnsta kosti tvær síðarnefndu flærnar eru báðar vel þekktar smitfeijur svartadauða. Flóin L. segnis hefur aftur á móti aldrei verið staðfest hér á landi.] d) „Rottu- og mannaflær haldast lítt við á músum.“ [Rottuflær geta lifað að stað- aldri á músum. Mannaflóin er tiltölu- lega lítt hýsilsérhæfð og miklar líkur eru á því að hún geti einnig lifað langtímum saman á músablóði]. e) „Mannafló er yfir- leitt ekki hætt við magateppu þótt hún hafist við á pestarrottum svo að hún kemur ekki til greina til að við- halda pestarfaraldri, þótt í einstaka til- felli sé álitið að mannaflær, og lýs í afskaplega miklum fjölda, geti borið pest á milli manna". [Ymsar heimildir staðfesta að mannafló sé þekkt smitferja pestarsýkilsins (mynd 2). Áður hefur Húsamýs (Miis musculus) i korni. komið fram að mannaflær eru taldar hafa verið hér landlægar. Og lýs fylgdu manninum örugglega til Islands strax við landnám.] Þar sem Jón Steffensen útilokaði á ofan- greindum (að stórum hluta röngum) fors- endum að kýlapestarsmit gæti hafa geng- ið hér á landi áleit hann að hér hlyti að hafa gengið lungnapest. Hann bendir þó á að „lungnapestarsjúklingurinn sé aðeins smitandi eftir að hósti og uppgangur er hafinn, sem oftast er eftir 24 tíma, frá því að hann veikist, og veikinni lýkur með dauða innan 4 daga.“ Jafnframt, að „allan veikindatímann er sjúklingurinn farveikur og ekki fær um að gera víðreist, og um að kalla heilbrigða smitbera né sjúklinga í afturbata er ekki að ræða.“ Því álítur Jón að ástæða þess að pestarbakterían lifði jafn lengi við íslenskar aðstæður og raun ber vitni (19 og 17 mán- uði) kunni að vera vegna þess að bakt- erían hafi lifað í úða- dropum umlukin slími öndunarveg- anna í röku og köldu lofti á heimilum pestarsjúklinga vik- um og mánuðum saman, sérstaklega ef frost var. Bakterían hafi síðan borist úr rúm- eða íverufatn- aði niður í lungu þess sem ætlaði að jarðsetja líkið. Kenning Jóns tekur mið af þeirri staðreynd að pestarbakterían drepst fljótt í þurru og heitu lofti. Hafi lungnapestarsmit á íslandi verið með svipuðum hætti og erlendis verður samt að teljast ólíklegt að það hafi getað viðhaldist í um hálft annað ár í jafn fá- mennu samfélagi, þar sem byggð var eins dreifð og samgöngur litlar, og raunin var á Islandi á 15. öld. Því verður að telja lík- legt að smitferjur hafi komið við sögu á Islandi þótt ekki sé útilokað að áðurnefnd kenningjóns Steffensens geti ekki einnig hafa skipt máli. Heimildir sagnfræðinga um svartadauða a Islandi Bæði íslenskir og erlendir sagnfræðingar, ásamt norska lækninum Per Oeding, hafa rannsakað heimildir um svartadauða á Is- landi og dregið af þeim ýmsar ályktanir. Snemma á öldinni ritaði Þorkell Jóhann- esson grein í Skírni sem hann nefndi „Pláguna miklu 1402-1404.“ Þar er meðal annars greint frá helstu rituðum heimildum um pestina, ferill veikinnar um landið er rakinn, spáð í mannfallstölur og minnst á áhrif plágunnar á íslenskt samfélag. Síðustu ár hafa nokkrir is- lenskir og erlendir sagnfræðingar tekið þennan þráð upp að nýju og birt greinar um pestina í ljósi nútímaþekkingar og skal lesendum bent á að ítarlegan heint- ildalista um pestina á Islandi er að fmna í , • 17 þessum greinum. Ekki verður fjallað hér sérstaklega um mismunandi ályktanir sagnfræðinga um smitleiðir og sjúkdómsform svartadauða á Islandi á 15. öld en sú umræða hefur nteðal annars snúist um meinta nauðsyn svartrottunnar sem smitferju, hvort svartrotta var hér yfirleitt á 15. öld, hvort pestin gekk hér eingöngu sem lungna- „Hafi lungnapestarsmit á íslandi verið með svipuð- um hætti og erlendis verð- ur samt að teljast ólíklegt að það hafi getað viðhald- ist í um hálft annað ár í jafn fámennu samfélagi, þar sem byggð var eins dreifð og samgöngur litlar..." SAGNIR 77
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116
Side 117
Side 118
Side 119
Side 120
Side 121
Side 122
Side 123
Side 124
Side 125
Side 126
Side 127
Side 128
Side 129
Side 130
Side 131
Side 132

x

Sagnir

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.