Sagnir - 01.06.1997, Page 82

Sagnir - 01.06.1997, Page 82
flóarinnar í að dreifa pestarbakteríunni. Gratz og Brown skipa henni í hóp með öflugum smitferjum (effective vector species) þótt til dæmis Beaver o. fl. telji hana ekki hafa gegnt veigamiklu hlutverki í að dreifa pestarsmiti við náttúrleg skil- 3K yrði. Um nagdýraflær á íslandi að fornu og nýju N. fasciatus, sem oft hefur verið nefnd norræna rottufló, er algeng bæði á hagamúsum og húsamúsum á Islandi í dag. Auk jæss hefur hún alloft fundist á brúnrottu. Ekki er vitað til að leitað hafi verið að flónr á svartrottum hér á landi enn sem komið er. Fjölmörg dæmi eru um að N. fasciatus leiti einnig á fólk, einkum þar sem nagdýr hafa haft hreiður sin undir gólfum í mannabústöðunr og flærnar hafa komist Svartrotta (Rattus rattus). upp í íbúðir.4 l>að er vel þekkt að þegar veiðikettir klófesta fugla eða nagdýr flytja flær fórnardýranna sig iðulega yfir á kett- ina sem síðan bera flærnar inn í manna- bústaði. Fyrir skömmu staðfesti höfundur að köttur sem drap rnikið af haganrúsum á sveitabæ í Þingeyjarsýslu hafði borið rottuflær inn í hús þar sem þær síðan lögðust á heimilismenn. Sýkingartilraunir hafa leitt í ljós að N. fasciatus er yfirleitt talin vera nokkuð öfl- 42 ug smitferja pestarbakteríunnar. Suð- ræna rottuflóin X. cheopis er þó talin vera um fjórfalt öflugri smitferja. Þótt N. fasciatus virðist í dag vera algengt nagdýra- sníkjudýr á Islandi og vitað sé að hún leiti af og til á nrenn, er ekki vitað hvenær hún barst fýrst til landsins. Flugsanlegt er að hún hafi borist hingað með músum þegar á landnámsöld en þó er allt eins lík- legt að hún hafi ekki borist til landsins fýrr en á seinni öldum. Ekki er því unnt að fullyrða að N.fasciatus hafi getað verið smitfeija pestarinnar á Islandi á 15. öld en ekki er heldur hægt að útiloka að svo hafi verið. C. a. agyrtes er hér algeng á hagamúsum um land allt og hefur auk þess fundist á brúnrottu. Að tegundin skuli ekki enn hafa fundist á húsamús endurspeglar lík- lega einungis þá staðreynd að óverulegar rannsóknir hafa hingað til verið fram- kvæmdar á íslensku flóafanunni. Liklegt er að C. a. agyrtes hafi borist til landsins með músum strax á landnámsöld. Eins og áður hefur verið getið hafa ekki fundist heimildir um hvort, eða hversu öflug tegundin er sem smitferja pestar- innar. Því skal ekki að svo komnu rnáli fullyrt um þátt hennar í dreifmgu pestar- innar á 15. öld. Mýs og rottur hafa þráfaldlega verið fluttar til landsins í gegnurn aldirnar. Þótt hér hafi ekki verið staðfestar nema tvær tegundir nagdýraflóa er ekki loku fyrir það skotið að enn aðrar tegundir gætu hafa lifað hér á 15. öld, flær sem ef til vill gátu skipt einhverju máli í faraldsfræði pestarinnar. Um þolmörk pestarbakteríunnar Olsen gefur ágætt yfirlit um helstu möguleikana á því hvar, hvernig og hversu lengi pestarbakterían getur lifað í umhverfmu. Lítum nánar á nokkra þess- ara möguleika: 1. Pestarbakterían þolir illa þurrk og sól- arljós. 2. Hún getur lifað umlukin lífrænum efn- um mánuðum saman. I hráka getur hún lifað í 3 mánuði. 3. Getur lifað í flóarskít við herbergishita í 5 vikur og í jarðvegi í allt að 8 vikur. 4. Getur lifað niðri í jarðgöngum og í bælum nagdýra þar sem kalt er í allt að 11 mánuði. 5. Lifir í sýktum flóm sem sjálfar geta lifað vikum saman. Lifir einnig langtímum saman i mörgum öðrum tegundum skordýra. 6. Er að staðaldri í heilbrigðunr smitber- um úr ýmsum hópum nagdýra. Niðurlag Itrekað hefur verið undirstrikað í þessari samantekt að smitleiðir og faraldsfræði pestarbakteríunnar er flókin. Hvort far- aldrar í mönnum ganga sem kýlapest, jöfnum höndum sem kýlapest og lungna- pest eða eingöngu sem lungnapest er ekki einungis nátengt snritferjunum sem lifa á viðkomandi svæðum, einkum þó flóm og nagdýrum, heldur einnig veðurfari og margvíslegum öðrum umhverfisþáttum ogjafnvel siðvenjum mannlegs samfélags. Lítum betur á einn þessara umhverfis- þátta. Veðurskilyrði, einkum hitastig og raki, geta ein sér haft veruleg áhrif á varð- veislutíma smits í umhverfinu. Þar sem kalt er og rakt lengist líftími pestarbakterí- unnar til muna, til dæmis ef hún er umlukin hráka eða einhvegum öðrum líf- rænum efnum. Kuldi hægir líka á lík- amsstarfsemi flóa og lengir líf þeirra rétt eins og annarra lífvera sem ekki hafa jafn- heitt blóð. Þess vegna geta til dæmis manna- eða nagdýraflær, sem smituðust af fólki á heimilum þar sem lungnapest gekk yfir og lagði alla heimilismenn í valinn, einn á eftir öðrum þar til allir voru látnir, komið af stað kýlapestarfaraldri sem síðar getur svo þróast áfram yfir í lungna- pestarfaraldur. Ekki er erfitt að ímynda sér að aðstæður sem þessar hafi ríkt í torfbæj- um þjóðarinnar á 15. öld, þar sem lungna- pest hafði lagt heimilismenn að velli. Siðvenjur mannlegs samfélags, eins og þegar menn koma saman til að fjarlægja lík látinna og grafa, gátu einnig skipt máli. Þá gátu menn hvort senr er smitast af lif- andi bakteríum við úðasmit frá sýktum einstaklingum eða af bakteríum sem þyrl- uðust upp í umhverfinu og í framhaldi af því fengið lungnapest eða þá að þeir fengu kýlapest eftir að hafa verið stungnir af soltnum, smituðum flóm sem ekki höfðu fengið nær- ingu eftir að allir voru látnir á heirn- ilinu. Ekki má held- ur gleyma því að verulegar líkur voru á því að mýs, sem væntanlega voru til staðar í íslenskum torfbæjum eða í næsta nágrenni þeirra á 15. öld, gætu einnig smitast af pest. Sjúkdómurinn gæti síðan hugsan- lega hafa gengið í músastofninum, jafnvel svo mánuðum skipti, og síðan orðið upp- spretta nýrra sjúkdómstilfella í mönnum. „Mýs og rottur hafa þrá- faldlega verið fluttartil landsins í gegnum aldirnar. Þótt hér hafi ekki verið staðfestar nema tvær teg- undir nagdýraflóa er ekki loku fyrir það skotið að enn aðrar tegundir gætu hafa lifað hér á 15. öld ..." 80 SAGNIR.
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128
Page 129
Page 130
Page 131
Page 132

x

Sagnir

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.