Sagnir - 01.06.1997, Qupperneq 82

Sagnir - 01.06.1997, Qupperneq 82
flóarinnar í að dreifa pestarbakteríunni. Gratz og Brown skipa henni í hóp með öflugum smitferjum (effective vector species) þótt til dæmis Beaver o. fl. telji hana ekki hafa gegnt veigamiklu hlutverki í að dreifa pestarsmiti við náttúrleg skil- 3K yrði. Um nagdýraflær á íslandi að fornu og nýju N. fasciatus, sem oft hefur verið nefnd norræna rottufló, er algeng bæði á hagamúsum og húsamúsum á Islandi í dag. Auk jæss hefur hún alloft fundist á brúnrottu. Ekki er vitað til að leitað hafi verið að flónr á svartrottum hér á landi enn sem komið er. Fjölmörg dæmi eru um að N. fasciatus leiti einnig á fólk, einkum þar sem nagdýr hafa haft hreiður sin undir gólfum í mannabústöðunr og flærnar hafa komist Svartrotta (Rattus rattus). upp í íbúðir.4 l>að er vel þekkt að þegar veiðikettir klófesta fugla eða nagdýr flytja flær fórnardýranna sig iðulega yfir á kett- ina sem síðan bera flærnar inn í manna- bústaði. Fyrir skömmu staðfesti höfundur að köttur sem drap rnikið af haganrúsum á sveitabæ í Þingeyjarsýslu hafði borið rottuflær inn í hús þar sem þær síðan lögðust á heimilismenn. Sýkingartilraunir hafa leitt í ljós að N. fasciatus er yfirleitt talin vera nokkuð öfl- 42 ug smitferja pestarbakteríunnar. Suð- ræna rottuflóin X. cheopis er þó talin vera um fjórfalt öflugri smitferja. Þótt N. fasciatus virðist í dag vera algengt nagdýra- sníkjudýr á Islandi og vitað sé að hún leiti af og til á nrenn, er ekki vitað hvenær hún barst fýrst til landsins. Flugsanlegt er að hún hafi borist hingað með músum þegar á landnámsöld en þó er allt eins lík- legt að hún hafi ekki borist til landsins fýrr en á seinni öldum. Ekki er því unnt að fullyrða að N.fasciatus hafi getað verið smitfeija pestarinnar á Islandi á 15. öld en ekki er heldur hægt að útiloka að svo hafi verið. C. a. agyrtes er hér algeng á hagamúsum um land allt og hefur auk þess fundist á brúnrottu. Að tegundin skuli ekki enn hafa fundist á húsamús endurspeglar lík- lega einungis þá staðreynd að óverulegar rannsóknir hafa hingað til verið fram- kvæmdar á íslensku flóafanunni. Liklegt er að C. a. agyrtes hafi borist til landsins með músum strax á landnámsöld. Eins og áður hefur verið getið hafa ekki fundist heimildir um hvort, eða hversu öflug tegundin er sem smitferja pestar- innar. Því skal ekki að svo komnu rnáli fullyrt um þátt hennar í dreifmgu pestar- innar á 15. öld. Mýs og rottur hafa þráfaldlega verið fluttar til landsins í gegnurn aldirnar. Þótt hér hafi ekki verið staðfestar nema tvær tegundir nagdýraflóa er ekki loku fyrir það skotið að enn aðrar tegundir gætu hafa lifað hér á 15. öld, flær sem ef til vill gátu skipt einhverju máli í faraldsfræði pestarinnar. Um þolmörk pestarbakteríunnar Olsen gefur ágætt yfirlit um helstu möguleikana á því hvar, hvernig og hversu lengi pestarbakterían getur lifað í umhverfmu. Lítum nánar á nokkra þess- ara möguleika: 1. Pestarbakterían þolir illa þurrk og sól- arljós. 2. Hún getur lifað umlukin lífrænum efn- um mánuðum saman. I hráka getur hún lifað í 3 mánuði. 3. Getur lifað í flóarskít við herbergishita í 5 vikur og í jarðvegi í allt að 8 vikur. 4. Getur lifað niðri í jarðgöngum og í bælum nagdýra þar sem kalt er í allt að 11 mánuði. 5. Lifir í sýktum flóm sem sjálfar geta lifað vikum saman. Lifir einnig langtímum saman i mörgum öðrum tegundum skordýra. 6. Er að staðaldri í heilbrigðunr smitber- um úr ýmsum hópum nagdýra. Niðurlag Itrekað hefur verið undirstrikað í þessari samantekt að smitleiðir og faraldsfræði pestarbakteríunnar er flókin. Hvort far- aldrar í mönnum ganga sem kýlapest, jöfnum höndum sem kýlapest og lungna- pest eða eingöngu sem lungnapest er ekki einungis nátengt snritferjunum sem lifa á viðkomandi svæðum, einkum þó flóm og nagdýrum, heldur einnig veðurfari og margvíslegum öðrum umhverfisþáttum ogjafnvel siðvenjum mannlegs samfélags. Lítum betur á einn þessara umhverfis- þátta. Veðurskilyrði, einkum hitastig og raki, geta ein sér haft veruleg áhrif á varð- veislutíma smits í umhverfinu. Þar sem kalt er og rakt lengist líftími pestarbakterí- unnar til muna, til dæmis ef hún er umlukin hráka eða einhvegum öðrum líf- rænum efnum. Kuldi hægir líka á lík- amsstarfsemi flóa og lengir líf þeirra rétt eins og annarra lífvera sem ekki hafa jafn- heitt blóð. Þess vegna geta til dæmis manna- eða nagdýraflær, sem smituðust af fólki á heimilum þar sem lungnapest gekk yfir og lagði alla heimilismenn í valinn, einn á eftir öðrum þar til allir voru látnir, komið af stað kýlapestarfaraldri sem síðar getur svo þróast áfram yfir í lungna- pestarfaraldur. Ekki er erfitt að ímynda sér að aðstæður sem þessar hafi ríkt í torfbæj- um þjóðarinnar á 15. öld, þar sem lungna- pest hafði lagt heimilismenn að velli. Siðvenjur mannlegs samfélags, eins og þegar menn koma saman til að fjarlægja lík látinna og grafa, gátu einnig skipt máli. Þá gátu menn hvort senr er smitast af lif- andi bakteríum við úðasmit frá sýktum einstaklingum eða af bakteríum sem þyrl- uðust upp í umhverfinu og í framhaldi af því fengið lungnapest eða þá að þeir fengu kýlapest eftir að hafa verið stungnir af soltnum, smituðum flóm sem ekki höfðu fengið nær- ingu eftir að allir voru látnir á heirn- ilinu. Ekki má held- ur gleyma því að verulegar líkur voru á því að mýs, sem væntanlega voru til staðar í íslenskum torfbæjum eða í næsta nágrenni þeirra á 15. öld, gætu einnig smitast af pest. Sjúkdómurinn gæti síðan hugsan- lega hafa gengið í músastofninum, jafnvel svo mánuðum skipti, og síðan orðið upp- spretta nýrra sjúkdómstilfella í mönnum. „Mýs og rottur hafa þrá- faldlega verið fluttartil landsins í gegnum aldirnar. Þótt hér hafi ekki verið staðfestar nema tvær teg- undir nagdýraflóa er ekki loku fyrir það skotið að enn aðrar tegundir gætu hafa lifað hér á 15. öld ..." 80 SAGNIR.
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132

x

Sagnir

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.