Sagnir - 01.06.1997, Síða 103

Sagnir - 01.06.1997, Síða 103
ingu um það hversu rétt þessi orð bisk- upsins voru hvað ungviðið áhrærir sem óneitanlega var til lítillar uppbyggingar á næstu árum.Við sjáum að 16 og 17 ára aldurshóparnir hafa verið hlutfallslega mjög fámennir árið 1801 en það voru einmitt árgangar mannfellisáranna miklu 1784 og 1785. Hér hefur há dánartíðni sennilega ráðið mestu en einnig getur lít— il frjósemi á hung- ursárunum hafa valdið smæð þessara árganga. Ef árin á undan eru skoðuð sérstaklega virðist ljóst að fólk fætt 1779 og 1780 hafi lifað móðuharðindin vel af, þá 4—6 ára að aldri.Ver gekk hins vegar fyrir árgangana fædda 1781—1783 að lifa harðindin, þá 1-3 ára að aldri. Afþessu má draga þá ályktun að foreldrar hafi ekki svelt börn sín umfram það sem gerðist með heimil- isfólk, heldur hafi þau almennt fallið í landsfarsóttunum miklu sem gengu á hungursneyðarárunum. Þær má á að öll- um líkindum rekja til tvenns; í fyrsta lagi sækja sóttir hart á fólk sem illa er nært, það er næstum því alnæmt eins og rakið var hér að framan; í öðru lagi magnast auðveldlega farsóttir við þessar aðstæður. Mismunur á dánartíðni ungbarna miðað við dánartíðni almennt í sýslum landsins i nióðuharðindunum virðist benda til þess að skæð ungbarnadrepsótt hafi þá geisað unt Vesturland og vestanvert Norður- land.'" I töflu 6 sjáum við að endurheimtan eftir móðuharðindin var miklu hraðari en eftir stórubólu og sýnir þetta ljóslega hve margir sem voru á „besta aldri“ lifðu harðindin líkt og Hannes biskup rakti svo skilmerkilega. Einnig er líklegt samkvæmt töflu 5 að börn sem ekki voru lengur á hendi hafi lifað harðindin. Því hefur ver- ið hlutfallslega mikið um sæmilega hraust fólk á fijósamasta og vinnusamasta skeiði eftir að harðindunum lauk þótt óneitan- lega hafi bólusóttin 1786 tekið hér nokkurn toll. Stórabóla og móðuharðindin: Mannfjöldaíærdómar í kjölfar svartadauða? Getur hrun og endurheimtur mannfjölda i stórubólu og móðuharðindum sagt okk- Ur eitthvað um sömu tilbrigði i mannlíf- lnu á tímum svartadauða á 15. öld og fyrstu áratugi 16. aldar? Hér er átt við pestirnar sem gengu yfir landið 1402 og 1495. Efnisatriði málsins eru dregin saman í töflu 7. Ljóst er að mannfjöldi getur náð fyrri stærð á tiltölulega skömmum tíma ef frjósemi er jafn sveigjanlegur þáttur og hann sannarlega var á Islandi á 18. öld. Engin ástæða er til að ætla að ástandið hafi verið allt öðru vísi í þessum efnum á 15. öld. Þvert á móti má gera ráð fyrir því að á þeim tíma hafi frjósemi verið enn þá sveigj- anlegri þáttur en á 18. öldinni því að á 15. öld var sannar- legur gróskutími í atvinnulífi Islend- inga: Aldrei voru viðskiptakjör Islendinga jafn góð í aldaraðir frá elstu miðöldum fram á okkar tíma og einmitt þá. Jafn- framt var mikil eftirspurn eftir helstu út- flutningsvöru okkar, skreiðinni. Afkomu- möguleikar okkar voru með öðrum orð- um með besta mód.Tilgreint kaup ein- staks verkafólks virðist þá almennt hafa verið hærra en dæmi eru um frá öðrum tímum fram að seinni hluta 19. aldar. Astæða er til að ætla að ungt fólk hafi þá fremur verið hvatt til giftinga og fólks- fjölgunar en latt. En einnig skiptir máli fyrir endur- heimtur fólksfjöldans í kjölfar svartadauða hvaða aldursflokkar hafi þá einkum ládst. Þar sem allur þorri þeirra sem smitaðist lést úr pestinni og enginn var ónæmur fyrir henni, má færa fyrir því líkur að mannamunur af völdum hennar hafi eng- inn verið; allir sem smituðust hafi látist jafnt án tillits til aldurs. Því virðist vera skynsamlegt að álykta sem svo að endurheimtur mannfjölda í kjölfar svartadauða hafi verið skjótari en eftir stórubólu en hægari en eftir móðu- Tafla 6. Móöuharöindin 1783-1785 og fólksfjöldinn. • Vitaö er hve margir féllu í móöuharöindunum. • Einnig aö mannfjölgun ár hvert 1787-1801 var aö meö- altali 1,5%. Nánar tiltekið 1787-1791: 0,9% 1792-1796: 1,7% 1797-1801: 1,8% harðindin. Því er reiknað í töflu 7 með fólksfjölgun eftir svartadauða sem legið hafi mitt á milli fólksfjölgunar eftir stórubólu annars vegar og móðuharðinda hins vegar. Smitunarleiðir bakteríu svarta- dauðans Smitunarleiðir taugaveikisbakteríu líkjast fljótt á litið þeim smitunarleiðum sem til- einkaðar hafa verið bakteríu svartadauð- ans. I báðum dlfellum er smitberinn fló sem flyst frá rottum á menn. Ferill taugaveikissmitunar er í stuttu máli þessi: Bakterían Rickettsia smitar rottufló (Xenopsylla) og rottulús (Polyplax) og veldur báðum hroðalegum dauðdaga. En áður smita flærnar og lýsnar hýsil sinn, sem venjulega er rotta. Hún veikist og Tafla 7. Mismunur á áhrifum stórubólu og móöuharöinda á viökomu fólks. Hvaö segir þetta okkur um áhrif svartadauða? Eftir stórubólu fjölgun á ári: 0,8% Eftir móöuharöindin fjölgun á ári: 1,5% > Ástæöan: Ólík aldurssamsetning eftirlifenda. Stóra spurningin um svartadauöa þess vegna: Drap hann suma aldurshópa meir en aöra? Hvorum líkari var svartidauði í þessum efnum: Stórubólu? Móöuharöindum? Ef mitt á milli => Árleg endurheimta 1,15% sem þýöir tvöföldun fólksfjöld- ans á 61 ári. • Segjum aö helmingur þjóöarinnar hafi dáiö í svartadauða. • Segjum aö landsmenn hafi veriö 60.000 áriö 1401. • Þá voru þeir 30.000 áriö 1404. • Þá voru þeir 40.000 áriö 1430. • Þá voru þeir 50.000 áriö 1450. • Þá voru þeir 60.000 áriö 1465. á 15. öld var sannarleg- urgróskutími í atvinnulífi íslendinga: Aldrei voru viðskiptakjör íslendinga jafn góð í aldaraðir frá elstu miðöldum fram á okkartíma og einmitt þá." SAGNIR 101
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Sagnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.