Sagnir - 01.06.1997, Qupperneq 103

Sagnir - 01.06.1997, Qupperneq 103
ingu um það hversu rétt þessi orð bisk- upsins voru hvað ungviðið áhrærir sem óneitanlega var til lítillar uppbyggingar á næstu árum.Við sjáum að 16 og 17 ára aldurshóparnir hafa verið hlutfallslega mjög fámennir árið 1801 en það voru einmitt árgangar mannfellisáranna miklu 1784 og 1785. Hér hefur há dánartíðni sennilega ráðið mestu en einnig getur lít— il frjósemi á hung- ursárunum hafa valdið smæð þessara árganga. Ef árin á undan eru skoðuð sérstaklega virðist ljóst að fólk fætt 1779 og 1780 hafi lifað móðuharðindin vel af, þá 4—6 ára að aldri.Ver gekk hins vegar fyrir árgangana fædda 1781—1783 að lifa harðindin, þá 1-3 ára að aldri. Afþessu má draga þá ályktun að foreldrar hafi ekki svelt börn sín umfram það sem gerðist með heimil- isfólk, heldur hafi þau almennt fallið í landsfarsóttunum miklu sem gengu á hungursneyðarárunum. Þær má á að öll- um líkindum rekja til tvenns; í fyrsta lagi sækja sóttir hart á fólk sem illa er nært, það er næstum því alnæmt eins og rakið var hér að framan; í öðru lagi magnast auðveldlega farsóttir við þessar aðstæður. Mismunur á dánartíðni ungbarna miðað við dánartíðni almennt í sýslum landsins i nióðuharðindunum virðist benda til þess að skæð ungbarnadrepsótt hafi þá geisað unt Vesturland og vestanvert Norður- land.'" I töflu 6 sjáum við að endurheimtan eftir móðuharðindin var miklu hraðari en eftir stórubólu og sýnir þetta ljóslega hve margir sem voru á „besta aldri“ lifðu harðindin líkt og Hannes biskup rakti svo skilmerkilega. Einnig er líklegt samkvæmt töflu 5 að börn sem ekki voru lengur á hendi hafi lifað harðindin. Því hefur ver- ið hlutfallslega mikið um sæmilega hraust fólk á fijósamasta og vinnusamasta skeiði eftir að harðindunum lauk þótt óneitan- lega hafi bólusóttin 1786 tekið hér nokkurn toll. Stórabóla og móðuharðindin: Mannfjöldaíærdómar í kjölfar svartadauða? Getur hrun og endurheimtur mannfjölda i stórubólu og móðuharðindum sagt okk- Ur eitthvað um sömu tilbrigði i mannlíf- lnu á tímum svartadauða á 15. öld og fyrstu áratugi 16. aldar? Hér er átt við pestirnar sem gengu yfir landið 1402 og 1495. Efnisatriði málsins eru dregin saman í töflu 7. Ljóst er að mannfjöldi getur náð fyrri stærð á tiltölulega skömmum tíma ef frjósemi er jafn sveigjanlegur þáttur og hann sannarlega var á Islandi á 18. öld. Engin ástæða er til að ætla að ástandið hafi verið allt öðru vísi í þessum efnum á 15. öld. Þvert á móti má gera ráð fyrir því að á þeim tíma hafi frjósemi verið enn þá sveigj- anlegri þáttur en á 18. öldinni því að á 15. öld var sannar- legur gróskutími í atvinnulífi Islend- inga: Aldrei voru viðskiptakjör Islendinga jafn góð í aldaraðir frá elstu miðöldum fram á okkar tíma og einmitt þá. Jafn- framt var mikil eftirspurn eftir helstu út- flutningsvöru okkar, skreiðinni. Afkomu- möguleikar okkar voru með öðrum orð- um með besta mód.Tilgreint kaup ein- staks verkafólks virðist þá almennt hafa verið hærra en dæmi eru um frá öðrum tímum fram að seinni hluta 19. aldar. Astæða er til að ætla að ungt fólk hafi þá fremur verið hvatt til giftinga og fólks- fjölgunar en latt. En einnig skiptir máli fyrir endur- heimtur fólksfjöldans í kjölfar svartadauða hvaða aldursflokkar hafi þá einkum ládst. Þar sem allur þorri þeirra sem smitaðist lést úr pestinni og enginn var ónæmur fyrir henni, má færa fyrir því líkur að mannamunur af völdum hennar hafi eng- inn verið; allir sem smituðust hafi látist jafnt án tillits til aldurs. Því virðist vera skynsamlegt að álykta sem svo að endurheimtur mannfjölda í kjölfar svartadauða hafi verið skjótari en eftir stórubólu en hægari en eftir móðu- Tafla 6. Móöuharöindin 1783-1785 og fólksfjöldinn. • Vitaö er hve margir féllu í móöuharöindunum. • Einnig aö mannfjölgun ár hvert 1787-1801 var aö meö- altali 1,5%. Nánar tiltekið 1787-1791: 0,9% 1792-1796: 1,7% 1797-1801: 1,8% harðindin. Því er reiknað í töflu 7 með fólksfjölgun eftir svartadauða sem legið hafi mitt á milli fólksfjölgunar eftir stórubólu annars vegar og móðuharðinda hins vegar. Smitunarleiðir bakteríu svarta- dauðans Smitunarleiðir taugaveikisbakteríu líkjast fljótt á litið þeim smitunarleiðum sem til- einkaðar hafa verið bakteríu svartadauð- ans. I báðum dlfellum er smitberinn fló sem flyst frá rottum á menn. Ferill taugaveikissmitunar er í stuttu máli þessi: Bakterían Rickettsia smitar rottufló (Xenopsylla) og rottulús (Polyplax) og veldur báðum hroðalegum dauðdaga. En áður smita flærnar og lýsnar hýsil sinn, sem venjulega er rotta. Hún veikist og Tafla 7. Mismunur á áhrifum stórubólu og móöuharöinda á viökomu fólks. Hvaö segir þetta okkur um áhrif svartadauða? Eftir stórubólu fjölgun á ári: 0,8% Eftir móöuharöindin fjölgun á ári: 1,5% > Ástæöan: Ólík aldurssamsetning eftirlifenda. Stóra spurningin um svartadauöa þess vegna: Drap hann suma aldurshópa meir en aöra? Hvorum líkari var svartidauði í þessum efnum: Stórubólu? Móöuharöindum? Ef mitt á milli => Árleg endurheimta 1,15% sem þýöir tvöföldun fólksfjöld- ans á 61 ári. • Segjum aö helmingur þjóöarinnar hafi dáiö í svartadauða. • Segjum aö landsmenn hafi veriö 60.000 áriö 1401. • Þá voru þeir 30.000 áriö 1404. • Þá voru þeir 40.000 áriö 1430. • Þá voru þeir 50.000 áriö 1450. • Þá voru þeir 60.000 áriö 1465. á 15. öld var sannarleg- urgróskutími í atvinnulífi íslendinga: Aldrei voru viðskiptakjör íslendinga jafn góð í aldaraðir frá elstu miðöldum fram á okkartíma og einmitt þá." SAGNIR 101
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132

x

Sagnir

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar: 1. tölublað (01.06.1997)
https://timarit.is/issue/367028

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.

1. tölublað (01.06.1997)

Iliuutsit: