Sagnir - 01.06.1997, Síða 106

Sagnir - 01.06.1997, Síða 106
Hlutfall lögbýla frá 14. öld sem voru í eyði árið 1695. 10-20% í eyði Yfir 20% í eyði Heimild: Arni Daníel Júlíusson, Bonder i pestens tid, appendiks 2. aldrei byggst aftur. Þeirra er ekki getið í skránni frá 1449. Þetta hefur mjög víðtækar afleiðingar fyrir alla túlkun á efnahagslegum afleið- ingum svartadauða. Aðurnefndar heim- ildir hafa verið túlkaðar þannig að fisk- veiðar hafi eflst og fiskveiðihéruð eins og Vestfirðir staðið sig betur en önnur. Sú túlkun stenst varla eða ekki. Plágan fyrri Lítum nú aftur á 15. aldar heinrildir með þetta í huga. Þær gefa vísbendingu um ástand byggðar norðanlands, fyrst um 1431—2 (Tafla l),og síðan um 1446-1449 (Tafla 2). Frá 1431—2 eru til tölur um ástand byggðar í átta sóknum hér og þar í Húnavatnssýslu, Eyjafjarðarsýslu og Þing- eyjarsýslu. I þessum sóknum voru 91 lögbýli skv. máldögum 14. aldar, en um 1431 voru þar aðeins 56 jarðir í byggð, eða um 60%. Fjöldi eyðibýla i hverri sókn um sig fellur í stórum dráttum sam- an við fjölda jarða, sem voru minni en 20 hdr., og sé sá mælikvarði notaður á allt Norðurland gefur það til kynna um 35% auðn á lögbýlum. Norðlensku jarðaskrárnar frá 1446- 1449 gefa með hliðsjón af 14. aldar heimildum upplýsingar um byggð á 200 af 700 lögbýlum í Skagafirði og Eyjafirði. Alls voru um 30% þessara 200 jarða í eyði. Urtakið er nógu stórt til að vera traustvekjandi og má gera ráð fýrir að al- mennt hafi um 30% lögbýla á Norður- landi legið í auðn urn þetta leyti.Virðist það fljótt á litið nokkuð eðlileg þróun, að á 15 árum falli hlutfall eyðibýla úr 35% i 30%. Af skiptingu milli stærðarflokka er ljóst að meirihluti þeirra lögbýla sem var minni en 20 hdr. lá í eyði, en einnig mörg 20 hdr. býli og stærri. Nú er þess að geta, að þótt fjöldi eyðilögbýla sé vitaður gefur það aðeins óbeina vitneskju um fækkun fjölskyldu- býla. Fjölskyldubýli voru bæði á hjáleig- um og fjölbýlum, auk lögbýla. Aðeins eru óbeinar upplýsingar um fjölda þeirra, og öll túlkun er háð mörgum vafaatriðum, þannig að niðurstöður geta aðeins orðið mjög almennar. 14. aldar heimildir geta um hjáleigur hér og þar norðanlands, að- allega hjáleigur kirkjustaða í Húnavatns- sýslu og Þingeyjarsýslu. Raunar geta 14. aldar heimildir um fleiri hjáleigur í byggð i Húnavatnssýslu en voru þar t.d. um 1703. Fornleifarannsóknir og -fræði benda til að veruleg hjáleigubyggð hafi á 14. öld verið í skagfirskum afdölum eins og Víðidal, Hryggjardal og Austurdal. Þessar vísbendingar virðist mega túlka þannig að fjöldi hjáleigna hafi verið um allt Norðurland. Að öllum líkindum hef- ur mestur hluti þessara hjáleigna farið í eyði, því ólíklegt er að þær hafi haldist í byggð þegar fjöldi sæmilegustu lögbýla nriðsveitis var fáanlegur. Ekki er heldur mikið vitað um fjölbýli eða tvíbýli. Raunar hafa fræðimenn sem íjallað hafa um byggðasögu tímabilsins 1300—1600 alls ekki fjallað um tvíbýli fram að þessu. Getið er um tví- og fjöl- býli i ýmsum heimildum frá 13. og 14. öld. Líklegt er að tvíbýli hafi verið fjöl- mörg á 14. öld jafnt norðanlands sem 104 SAGNIR
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Sagnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.