Sagnir - 01.06.2004, Blaðsíða 82

'GÓÐKVENDI
GÖFUGTVAR...
KAUPSTAÐAFERÐIR
Merkilegt er að sjá í bréfi frá 12. ágúst 1812 að Guðrún hefur
fengið að fara með í kaupstað árlega, frá því hún var 9 ára gömul:
Eg kom fyrst í kaupstað, þegar ég var 9 ára, og síðan árlega, og
seinast nú, þann 14. júlí, og nú er ég á 73 ári, og hef alltjafnt haft
nokkuð burt með mér, af kramvöru, nema nú í síðasta sinn. Maske
ég lifi ei til, að koma þar oftar.*1
Ef Guðrún kom fyrst í kaupstað þegar hún var níu ára, hefur það
verið árið 1749. Það ár varð Skúli faðir hennar landfógeti og má
því álykta að þessi kaupstaðarferð hafi staðið í tengslum við fóstur
hennar á Miðgrund. Þaðan í frá fékk hún að fara með í kaupstað-
inn árlega. Ástandið í landinu árið 1812 var slæmt og það sem til
var hjá kaupmönnum var svo dýrt að enginn hafði efni á að versla
það. Guðrún gerði dýrtíðina hjá kaupmönnunum að umtalsefni og
segir einnig að lítið hafi verið til af vörum í landinu. Hún ritaði um
þessi atriði í bréfi frá 16. ágúst 1812: „Lítið gagn af kaupstöðunum,
því matvaran sem til var, kostaði svo mikið, að enginn fátækur, gat
keypt nokkuð.“5, Ástæðan fyrir því að ástandið var svo slæmt í
þetta sinn, var m.a. sú að við landið var hafís og lítið af skipum
komst til kaupmanna.
Þá hefur myntbreytingin í Danaveldi haft einhver áhrif á dýrtíð-
ina hér þar sem lítið sem ekkert fékkst fyrir seðlana og nefndi
Guðrún það í bréfi frá 27. ágúst 1814:
Ein ólukka lands vors, er það að banco seðlarnir eru orðnir ónýt-
ir, því það voru margir, bæði meiri, og minni háttar, sem áttu mikið
af þeim, en ekkert að kalla af mynt. Nú taka danskir þá hér, á 8 til
12 skþldingaj hvorn, svo þar sem vörumar þrjóta, til að kaupa
nauðsynjarnar, þá reitast burt peningarnir, en enginn peningur
kemur í skarðið, svo ég held hér verði peninga hallæri.58
LOKAORÐ
Varðveitt bréf Guðrúnar eru á margan hátt sérstök og það ekki
síst fyrir fjölbreytileika þeirra. Efni þeirra er margvíslegt sama á
hvoru tímabilinu þau voru skrifuð. Áhugasvið Guðrúnar hefur
greinilega verið annað þegar hún var ekkja í Skagafirði og hafði
umsjón með jörðum föður síns í fjarveru hans. Þar skrifaði hún
mest um búskap og efni tengt honum ásamt því að fjalla mikið um
fjárhagsáhyggjur sínar og lýsa þessi bréf því mjög vel raunum
skuldugrar ekkju á þessum tíma. Eftir að hún var flutt í Viðey
þurfti hún ekki að hafa áhyggjur af búskap lengur og bréf hennar
bera merki um allt aðrar áherslur en áður. Þá skrifaði hún um
dauðsföll, giftingar, veðurfar, náttúruhamfarir og annað sem líklegt
var að viðtakandi hefði áhuga á. Þá eru þessi bréf frábær lýsing á
áhrifum Napóleonsstyrjaldanna á verslun og verðlag á íslandi á
fyrri hluta 18. aldar.
Allar konur á þessum tíma áttu að stunda hannyrðir og þar var
Guðrún fremst í flokki og var líklega laghentari við þá iðju en aðr-
ar miðað við þær heimildir sem áður hafa verið nefndar. Þó að
Guðrún hafi átt margt sameiginlegt með kynsystrum sínum frá
sama tíma þá hafði hún sérstöðu á margan hátt eins og að vera
dóttir fyrsta íslenska landfógetans. Það þótti mjög merkilegt að fá
íslenskan mann í þetta embætti og hefur eflaust haft áhrif á börn
hans. Guðrún og systur hennar voru að auki sérstakar að því leyti
að þær fengu heimakennslu eins og bræður þeirra og var Guðrún
mjög vel menntuð á mælikvarða þess tíma og er sama hvort miðað
er við konur eða karlmenn. Bent hefur verið á að hún hafi kunnað
bæði dönsku og þýsku og almennt verið einstaklega vel lesin.
Bréf Guðrúnar Skúladóttur eldri eru áhugaverð, fjölbreytt og
skemmtileg. Þau fanga anda líðandi stundar og eru frábær sam-
tímaheimild um raunir skuldugrar ekkju í Skagafirði sem þyrsti í
erlendar fréttir og vörur. Óskir og þrár Guðrúnar birtust í bréfun-
um sem varpa smá glætu á hugarheim liðinnar tíðar.
Tilvísanir
1 Jón Þorláksson, íslenzk Ijóðabók, II. deild,
Kaupmannahöfn, 1843, bls. 277. Þessi texti er úr
erfiljóði sem Björg Halldórsdóttir að Hálsi í
Fnjóskadal bað um að saminn yrði um Guðrúnu
við andlát hennar. I texta á undan ljóðinu kemur
fram að Guðrún hafi látist 20. júní 1816.
2 Sem dæmi um útgáfu á persónulegum heimild-
um má nefna bókaflokk sem fékk nafnið Sýnis-
bók íslenskrar alþýðumenningar. Fjallað er um
ýmsa þætti þessara heimilda í bókunum svo sem
sendibréf, dagbækur, ævisögur, sjálfsævisögur
o.fl.
3 Sjá t.d. „Sýnisbók íslenskrar alþýðumenningar.
Á vit persónulegra heimilda“ Sagnir 22. árg.
2001, bls. 72-79. Þar er rætt við þrjá sagnfræð-
inga, eða verðandi sagnfræðinga sem sérhæfa sig
á þessu sviði.
4 Meðal þess sem Finnur Sigmundsson stóð fyrir
útgáfu á voru tvö bindi af sendibréfum ýmissa
kvenna. Eru það Konur skrifa bréf. Sendibréf
1797-1907, Finnur Sigmundsson bjó til prentunar,
Reykjavík, 1961. - Sendibréf frá íslenzkum kon-
um 1784-1900, Finnur Sigmundsson bjó til prent-
unar, Reykjavík, 1952.
5 Húsfreyjan á Bessastöðum. Bréf Ingibjargar
Jónsdóttur til bróður síns, Gríms amtmanns,
Finnur Sigmundsson bjó til prentunar, Reykja-
vík, 1946.
6 Karítas Kristjánsdóttir, „„Verði á mér Guðs
vilji!" Um bréfabók Valgerðar Jónsdóttur í Skál-
holti frá 1796-1806“, BA-ritgerð í guðfræði við
Háskóla íslands 1999, Landsbókasafn íslands -
Háskólabókasafn.
7 Lbs. 3407, 4to, Guðrún Skúladóttir til Gríms
Jónssonar amtmanns.
8 Þau bréf eru í Lbs. 1321, 4to. - í. B. 7, fol, Guð-
rún Skúladóttir til Sveins Pálssonar læknis. -
Einnig 3407, 4to. - Ny kgl. sml. 3268, 4to, V.
(filma), Guðrún Skúladóttir til Gríms Jónssonar
amtmanns. - ÞÍ. E. 8, Skúli Magnússon, en þar er
að finna bréf Guðrúnar til föður síns.
9 Sendibréf frá íslenzkum konum 1784-1900, bls.
14-18 og 42-57.
10 Lbs. 20, fol, Skúli Magnússon til Guðrúnar
Skúladóttur. - Jón Ásgrímsson til Guðrúnar
Skúladóttur.
11 Páll E. Ólason, íslenzkar œviskrár. Frá land-
námstímum til ársloka 1940, III. bindi, Reykja-
vík, 1950, bls. 274. - í Bogi Benediktsson, Sýslu-
mannaœfir. IV. bindi, Reykjavík, 1909-1915, bls.
624, er Guðrún sögð fædd 1739. - í ævisögu
Skúla eftir Jón Jakobsson kemur fram að Guð-
rún sé fædd 1740, sbr. Jón Jakobsson, „Skúli
Magnússon", Merkir íslendingar. Ævisögur og
minningargreinar, V. bindi, Þorkell Jóhannesson
bjó til prentunar, Reykjavík, 1951, bls. 43.
12 ÞÍ. Hannes Þorsteinsson, Æfir lœrðra manna,
Sjá umfjöllun um Jón Snorrason sýslumann
Skagafjarðarsýslu, bls. 9.
13 Jón J. Aðils, Skúli Magnússon landfógeti
1711-1911, Reykjavík, 1911, bls. 290.
14 Hrefna Róbertsdóttir, Landsins forbetran.
80 SAGNIR 24 ARGANGUR '04 S E N D
B R E F
GUÐRÚNAR
£
SKULADOTTUR