Sagnir - 01.06.2004, Blaðsíða 95

ÞÓRÓLFUR SÆVAR SÆMUNDSSON
lákur þvert yfir Jótland til Esbjerg og fékk skipsfar til Englands.
Hann lenti í þeirri miklu hafnarborg Hull og fékk fljótlega far til ís-
lands. Eftir að Þorlákur kom til íslands var hann nokkurn tíma á ís-
lenskum togurum áður en hann hóf búskap.13
MARKAÐSFERÐIRNAR
Á sínum yngri árum tók Þorlákur einnig þátt í svokölluðum
markaðsferðum. Fyrsta túrinn fór hann árið 1924 með Guðmundi
Böðvarssyni, umboðsmanni frá Reykjavík. Guðmundur fékkst við
margvísleg viðskipti og keypti hesta sem umboðsmaður fyrir Louis
Zöllner í Newcastle og einnig fyrir Zöllnerfyrirtæki í Kaupmanna-
Frægt kvæði eftir Jóhannes úr Kötl-
um, „Stjörnufákur", lýsir best sorglegri
ævi sem margir hestar þurftu að þola
ásamt breskum verkamönnum djúpt í
iðrum jarðar
höfn. Tilgangurinn með þessum mörkuðum var að safna saman
hestum til þess að selja þá erlendis, aðallega til Bretlands, en þar
var ætlunin að nota þá í námur. Markaðirnir voru auglýstir austur
um sveitir og sá Þorlákur m.a. um dreifingu á auglýsingum og fór
auk þess með bréf til hinna ýmsu manna sem Guðmundur skrifaði.
Þegar markaðsmennirnir komu að sunnan tók Þorlákur á móti
þeim og fylgdi þeim yfir vötnin. Á þessum tíma voru allar ár fyrir
austan Garðsauka óbrúaðar nema Jökulsá á Sólheimasandi.
Rekstrarmennirnir héldu síðan austur til að halda hrossamarkað-
ina en fyrsti markaðurinn var haldinn í Vík. Einnig voru haldnir
markaðir í Nikhól, á Hlíðarleiti, því næst á Seljalandi og að lokum í
Voðmúlastaðaréttum í Landeyjum. Var þá hestahópurinn orðinn
nokkuð stór en samt var haldið áfram að bæta í hann og síðast
keypt við Ölfusá. Því næst var hrossahópurinn rekinn af stað yfir
Hellisheiði og svo áfram á milli Hrauns og Hlfða niður á Kjalarnes.
Þar fengu þeir haga fyrir stóðið í Brautarholti og gætti Þorlákur
hestanna á nóttunni í hálfan mánuð. Daginn eftir komuna að
Brautarholti bættist við í safnið hestahópur sem Böðvar, bróðir
Guðmundar, hafði keypt vestur í Borgarfirði. Við komu þeirra
bættust við tveir rekstrarmenn en ekki veitti af því enda hópurinn
orðinn 517 hross en samtals voru rekstrarmennirnir u.þ.b. 16 tals-
ins. Að lokum var allt stóðið rekið til Reykjavíkur þar sem hrossin
voru öll hífð í skip og flutt út.14 Að sögn Þorláks fór mikið af falleg-
um hrossum út en þau voru metin eftir hæð og gefið visst fyrir
tommuna. í þessum ferðum brugðu rekstrarmennirnir sér stundum
á bak folunum en yfirleitt voru þetta ótamin hross.15
Líklega sáu erlendu kaupendurnir um að temja hrossin sérstak-
lega fyrir hlutverk þeirra þar úti. Sömuleiðis má álykta að kaup-
endurnir hafi gelt stóðhestana því varla voru þeir hæfir til að gegna
hlutverki sínu í kringum aðrar merar að öllu óbreyttu.
Þessar markaðsferðir héldu svo áfram næstu árin og tók Þorlákur
áfram þátt í þeim en um var að ræða verulegan útflutning á hross-
um. Þetta var því tilvalin vinna fyrir ungan mann á þrítugsaldri með
brennandi áhuga á hestum. Árið 1926 tók fyrir þessar ferðir að
mestu og ástæðan var sú að í kjölfar kolaverkfalls í Englandi var
hætt að nota hesta í námum að miklu leyti og farið að nota vélar í
staðinn. Námurnar í Englandi voru síðasti viðkomustaður flestra
íslenskra hesta sem fluttir voru út erlendis en sömuleiðis var tölu-
verður hluti af þeim fluttur til Danmerkur.16
Hestaútflutningur íslendinga var ásamt sauðasölunni mikil lyfti-
stöng fyrir íslenskt atvinnulíf á síðari hluta 19. aldar. Margir telja að
sauðasalan hafi valdið byltingu í landbúnaði en útflutningur á sauð-
fé á fæti hófst að einhverju marki um 1880 en þá hafði verið í gangi
útflutningur hrossa síðustu áratugi. Sauða- og hrossasalan breytti
viðskiptaháttum til bóta á 19. öld vegna þess að hún færði mönnum
greiðslur í reiðufé og var það mikil búbót fyrir bændur sem flestir
stunduðu viðskipti í gegnum reikning.17
Þrátt fyrir að útflutningur á íslenskum hrossum hafi verið góð bú-
bót fyrir bændur og íslenskt viðskiptalíf og þeir hafi verið seldir á
sanngjörnu verði til erlendra þjóða voru ekki allir sem græddu á
þessu ævintýri. Islensku hestarnir sem fluttir voru út til Bretlands
áttu margir hverjir ömurlega ævi í dimmum ótraustum kolanámum.
Frægt kvæði eftir Jóhannes úr Kötlum, „Stjörnufákur", lýsir best
sorglegri ævi sem margir hestar þurftu að þola ásamt breskum
verkamönnum djúpt í iðrum jarðar. Ekki er vitað til þess að ís-
lenski hesturinn hafi aukið kyn sitt við þessa dvöl en hafi svo verið
er sá stofn löngu glataður.18
EYJARHÓLABÓNDINN ÞORLÁKUR OG FJÖL-
SKYLDA HANS
Þrátt fyrir að Þorlákur hafi fengið tækifæri til að skoða heiminn
og stunda sjómennsku blundaði alltaf í honum að gerast bóndi.
Árið 1921, áður en hann fór í markaðstúrana, hafði hann lokið
hálfu öðru ári í Bændaskólanum á Hvanneyri og útskrifast sem bú-
fræðingur. Eftir markaðstúrana og siglingar á þýskum og islenskum
togurum ákvað Þorlákur að festa kaup á jörð í sinni heimasveit og
keypti Eyjarhóla undir Pétursey í Mýrdal þann fjórða janúar árið
1927. Jörðina keypti hann af Árna Einarssyni sem hafði búið þar í
fjögur ár.19
Eftir kaupin á Eyjarhólum fluttist hann þangað ásamt Önnu móð-
ur sinni. Ekki lá Þorláki mikið á að leita sér að konuefni fyrst um
sinn en það var ekki fyrr en þriðja júní 1937 að hann giftist Ingi-
björgu Emmu Emilíu Indriðadóttur og áttu þau átta börn í þessari
röð: Anna Margrét, Björn Einar, Indriði Haukur, Guðrún Steina,
Þórólfur, Ingólfur Helgi, Nanna og Þórarinn. Fyrir átti Ingibjörg
soninn Gunnar Sævar Gunnarsson sem var alinn upp ásamt hálf-
systkinum sínum í Eyjarhólum.20
Dýralækningar voru stór þáttur í lífi Þorláks en hann stundaði
þær meira og minna alla ævi. Fyrstu kynni Þorláks af dýralækning-
um hafa væntanlega verið í Bændaskólanum á Hvanneyri en hann
var þó ekki menntaður sem slíkur. Þorlákur mun hafa lesið allt það
efni sem hann komst yfir um dýralækningar og með því bætti hann
sífellt við þekkingu sína. Hann naut mikillar farsældar í þessari
aukabúgrein sinni en áratugum saman þjónaði hann bændum í
Mýrdal og undir Eystri-Eyjafjöllum.21 Sjálfur sagði Þorlákur að
dýralækningastarfið hefði byrjað með því að hann hjálpaði skepn-
um við að bera ef upp komu erfiðleikar en einnig hugaði hann að
minniháttar beinbrotum dýra fyrir bændur í sveitinni. Síðar vatt
þetta starf upp á sig og þegar hestasvæfingar voru lögleiddar skip-
aði sýslunefnd nokkra einstaklinga til þess að sjá um dýralækningar
og var Þorlákur einn þeirra.22
Á búskaparárum Þorláks þurfti hann oft að fara frá hefðbundn-
um bústörfum til þess að sinna aðkallandi tilfellum á hvaða tíma
sólarhrings sem var. Þorlákur var sagður hafa verið nærfærinn og
laginn dýralæknir og þótt að sum tilfellin hafi verið æði strembin
tókst honum oftast furðuvel að leysa verkefnin. í einu slíku tilfelli
þurfti Þorlákur að eiga við kú sem var með legið úti í flór og vegna
sýkingarhættu var henni vart hugað líf. Þorlákur brá á það ráð að
þvo legið og kæla það í klaka. Kom hann leginu síðan fyrir í kúnni,
saumaði og gaf henni sýklalyf. Aðgerð þessi heppnaðist með slík-
um ágætum að kýrin lifði í mörg ár til viðbótar.23
Flestir sem ég hef rætt við segja Þorlák hafa verið afburða hesta-
mann og slunginn dýralækni en ekki mikinn búmann. Þessi gríðar-
legi áhugi á hestum og umstangið í kringum dýralækningarnar hafa
eflaust tekið allan hans tíma. Þorlákur átti aldrei stóran bústofn en
var með nokkrar kýr, á fjórða hundrað sauðfjár og auk þess tals-
verða garðrækt. Með Eyjarhólajörðinni fylgdu fáein hlunnindi eins
og fýlatekja og strandreki.21
Vitaskuld fylgdi því mikil vinna að halda búinu gangandi í Eyjar-
hólum og þurfti Ingibjörg og síðar börnin, þegar þau uxu úr grasi,
Þ A Ð BÆTIR HVERN BRAGNA AÐ BEÍTA ÞEIM HESTI sagncr 24 árgangur 04 93