Sagnir - 01.06.2004, Blaðsíða 31

■ HRAFNHILDUR RAGNARSDÓTTIR
tískan flokk Inga Lára hefur fyllt er erfitt að segja til um. Víst er að
blöðin vildu skipa hana með íhaldsmönnum og ýtti samvinna
Bandalags kvenna og Sjálfstjórnar undir þá trú. í kosningunum
vitnaði Dagsbrún, blað jafnaðarmanna, í fund einn þar sem Inga
Lára hafði látið þau orð falla að „það væru menn á lista Alþýðu-
flokksins, sem væru óhæfir til þess að sitja í bæjarstjórn."37 Sam-
kvæmt þessu hafði hún ekki mikla trú á forsvarsmönnum Alþýðu-
flokksins en ekki er víst að þessi orð séu til marks um ímugust
hennar á jafnaðarstefnunni sjálfri. Árið 1914 skrifaði Inga Lára
grein um sænsku kvenréttindakonuna Ellen Key, sem hún hafði
mikið dálæti á, og sagði frá hvernig hugur Key hefði beinst í átt að
jafnaðarstefnunni þótt hún hafi ekki gengið í flokk jafnaðarmanna.
Um og eftir 1880 hefðu gengið yfir miklir byltingartímar og rutt
hefðu sér til rúms „tvær stefnur, hvor annari skyldar og báðar
næsta þýðingarmiklar - jafnaðarmanna- og kvenfrelsisstefnan."38
í skrifum Ingu Láru í 19. júní kom einnig fram aðdáun á jafnaðar-
stefnunni en fylgjendur þeirrar stefnu höfðu m.a. unnið að réttind-
um kvenna í nágrannalöndunum. Hún þýddi greinar úr blaði
sænskra jafnaðarkvenna og birti í blaði sínu og fylgdist vel með
allri þróun og kvenréttindabaráttu þar í landi.39 Allt pólitískt starf
kvennalistanna snerist um að bæta kjör kvenna og þeirra sem
minna máttu sín. Ég tel því að ekki sé hægt að flokka sjónarmið
Ingu Láru út frá hinni karllægu flokkaskiptingu og hún sýnir engin
merki þess að falla undir neinn sérstakan flokk. Málefni kvenna
voru hennar baráttumál fyrst og síðast og allt annað var aukaatriði.
Næstu bæjarstjórnarkosningar voru haldnar árið 1922 og ollu úr-
slit þeirra miklum vonbrigðum meðal kvenna. Þær tvær konur sem
áttu sæti í bæjarstjórn urðu frá að hverfa og engin kona kom í stað
þeirra. Víst er að konur áttu erfitt uppdráttar í bæjarstjóm en þegar
þær tóku til máls var þeim veitt „hrottaleg ofanígjöf" og skammaðar
fyrir heimtufrekju. Ekki bætti úr skák að borgarstjórinn sem gæta
átti fyllsta hlutleysis var ekki hliðhollur konum*
LANDSKJÖRIÐ 1922 - KONA KOSIN Á ALÞINGI í
FYRSTA SINN
Eftir kosningaúrslitin árið 1922 skrifaði Inga Lára í 19. júní að
hinir pólitísku listar höfðu „sparkað“ konum af listunum. Meðal
þeirra fimm fulltrúa sem frá áttu að fara vom tvær konur sem setið
höfðu í tvö og fjögur ár. Önnur þeirra var Jónína Jónatansdóttir,
ötull fylgismaður jafnaðarmanna og stofnandi og formaður lang-
fjölmennasta kvenfélagsins, verkakvennafélagsins Framsóknar. Hin
var Inga Lára sjálf sem setið hefði lengst af utan flokka. Bandalag
kvenna hafði fyrir kosningar sent öllum listum í framboði áskorun
um að setja konur svo ofarlega á lista hjá sér að þær kæmust líklega
að. Svörin voru á þá leið að þegar væri búið að skipa menn á lista
eða að enga konu hefðu þeir fundið er þeim líkaði.4'
Inga Lára segir Bandalag kvenna hafa haldið fund með fulltrúa-
ráði sínu og stjórnum allra kvenfélaganna nokkru fyrir bæjarstjórn-
arkosningarnar þegar ljóst var að engin kona myndi sitja í næstu
bæjarstjórn. Á fundinum kom upp sú ósk að konur byðu fram sér-
lista en engin ákvörðun var um það tekin heldur kosið í kosninga-
nefnd. Horfið var frá þeirri hugmynd þar sem skammur tími var til
stefnu og skorti þær þar að auki fjármagn. Nokkrum dögum fyrir
kosningarnar boðaði kosninganefnd kvenna til almenns kvenna-
fundar þar sem lýst var yfir óánægju með kosningafélög bæjarins
og samþykkt var að undirbúa sig vel undir næstu kosningar. Inga
Lára taldi nýafgengnar kosningar endurspegla vel viðhorf karl-
mannanna. Þeir væru enn svo trúaðir á undirlægjuhátt kvenna að
þeir ætluðust til að þær héldu áfram að vinna fyrir þá jafnvel eftir
að þeim hefði verið sparkað.42 Fall kvenna úr bæjarstjórn var
þannig helsti hvatinn að sérstöku framboði þeirra við landskjörið
1922.
Allt bendir til þess að konur hafi átt sífellt erfiðara uppdráttar á
hinu opinbera sviði. Kvenréttindakonur létu þó ekki deigan síga og
buðu fram í sérframboði það ár, nú til Alþingis. Þær komu einum
NNAR 19. JUNÍ / H V
fulltrúa að, Ingibjörgu H. Bjarnason, fyrstu konu sem sest hefur á
okkar háæruverðuga þing. Inga Lára og tímarit hennar 19. júní
léku veigamikið hlutverk í kosningabaráttunni og var hún helsti
stuðningsmaður Ingibjargar.43
Kvennaframboðið til Alþingis var í nafni áðurnefndrar kosninga-
nefndar en ekki í nafni Bandalags kvenna. Kosningaaldur var
bundinn við 35 ár. Kosið var um þrjá þingmenn til átta ára og fóru
kosningarnar fram í júlí 1922. í byrjun voru skiptar skoðanir meðal
kvenna um framboðið og ágreiningur varð við Kvenréttindafélagið
sem fannst Bandalag kvenna ganga inn á sitt verksvið. Eftir að
Ingibjörg komst inn á þing átti KRFÍ þó góða samvinnu við hana.44
Inga Lára var þegar farin að huga að kosningabaráttunni í ágúst
1921 þegar hún skrifaði í blað sitt að ef konur vildu leiða einhver
málefni til sigurs þá yrðu þær að bindast samtökum. Nú höfðu kon-
ur verið með kosningarétt og kjörgengi í sex ár:
Á þeim tíma hafa farið fram kosningar bæði í kjördæmum og
landskjör. En hvar voru konurnar? Hvergi. Jú, þær komu á kjör-
fund og kusu menn, sem þær engan þátt höfðu átt í að yrðu í kjöri.
Annað gátu þær ekki gjört. Með kjördæmaskiftingu þeirri sem nú
er, er með öllu óhugsandi að kona nái kjöri í eins manns kjördæm-
um, eða jafnvel tveggja. Öðru máli ætti að vera að gegna um lands-
kjörið, eða kosningu í Reykjavík, nú eftir þingmannafjölgunina.45
Hér kemur a.m.k. ein skýring á framboði kvenna í landskjöri
1922 en þær töldu að fjölgun þingmanna yki möguleika þeirra. Inga
Lára segir ennfremur að konur hljóti að vilja eigin fulltrúa á þing
og óskar þess að konur taki kosningarnar til íhugunar og noti 19.
júní til að ræða málið.46
Ekki er hægt að sjá að nokkur kona hafi sent inn grein um málið
og engin umræða varð um framboð kvenna til Alþingis í næstu
tölublöðum. Það gæti útskýrt hvers vegna Inga Lára birti þýdda
grein úr blaði sænskra jafnaðarkvenna í marshefti sínu 1922 þar
sem sagði að konur væru ekkert nema skylduræknin á heimilinu en
gleymdu að rækja skyldu sína utan þess. Uppeldinu væri þar um að
kenna. Ungum stúlkum væri um of beint að hjúskap en nú fari tala
ógiftra kvenna sífellt hækkandi og konur þyrftu að huga betur að
framtíðarstörfum sínum utan heimilis. Þar myndu þær kynnast
þeim hindrunum sem yrðu á vegi þeirra í starfi og myndu þ.a.l. fá
meiri áhuga á opinberum málum og löggjöf. Öll félagsmálalöggjöf
væri þar að auki í ólagi og þar ættu konur að láta til sín taka.47
í sama hefti skrifaði Inga Lára grein þar sem hún spurði konur
hvert stefndi. Konur hafi ekki nýtt aukin réttindi sín nógu vel og
sagði hún það fara „um þetta eins og margt annað sem vinst án fyr-
irhafnar þess er njóta á - vér möttum það ekki eins og skyldi. Rétt-
indi þessi urðu ekki til að örfa krafta vora, vekja áhuga vorn né
ábyrgðartilfinningu. Vér vöknuðum alls eigi við þá köllun, sem í
þeim var fólgin.“48 Inga Lára var ekki ein um þá skoðun að konur
hefðu fengið aukin réttindi fyrirhafnarlaust. Staðhæfingin á þó við
engin rök að styðjast því íslenskar konur þurftu að berjast fyrir
auknum réttindum en baráttan stóð ekki yfir eins lengi og í mörg-
um öðrum löndum.
Inga Lára rifjaði svo upp hinn mikla kosningasigur kvenna í bæj-
arstjórnarkosningunum 1908 og sagði þar hafa verið tekin upp
mörg nauðsynleg málefni sem ekki hefðu verið tekin upp ef karl-
menn hefðu einir skipað bæjarstjórn. Engar konur sitji aftur á móti
í bæjarstjórn nú og svo muni það verða a.m.k. næstu tvö árin, kon-
ur standi því í sömu sporum og þær gerðu fyrir 1908: „Hvernig
stendur á þeirri afturför?“ Inga Lára taldi fylgi við kvennalistana
hafa farið dalandi því konur hafi ekki fylgt þeim nógu vel eftir. í
staðinn hófu þær samvinnu með karlmönnunum sem ekki hafi
gagnast konum sem skyldi. Frá sjónarmiði karla væru „konurnar
ekki nógu fylgispakar í flokkapólitíkinni, sem þeir sjálfir fyrir-
skipa.“49 Inga Lára taldi þetta konum til hróss en þá stóðu þær
frammi fyrir þremur valkostum: „að ganga með í kjósendahjörð-
inni hugsunarlaust eins og sauðkindin, sem fylgir forustusauðnum í
ER VAR HÚN? SAGNIR 24 ÁRGANGUR 04 29