Sagnir - 01.06.2004, Blaðsíða 54

UNDANHALD
SAMKVÆMT ÁÆTLUN
hefðu áður gert í Austur-Evrópulöndunum. Aðeins væri hægt að
fallast á þetta ef fram færu frjálsar kosningar í öllu landinu. Slíkt
gæti í raun aldrei átt sér stað í Norður-Víetnam og þ.a.l. væri þessi
leið ófær.17
Styrmir sagðist hafa greint ritstjórum Morgunblaðsins frá tilfinn-
ingu sinni fyrir Víetnamstríðinu þegar heim var komið og að upp
frá því hafi blaðið smátt og smátt breytt um tón. Það hafi orðið að
eiga sér stað hægt og rólega þar sem afstaða blaðsins í Víetnam-
stríðinu hafi verið hluti af átökum Morgunblaðsins og Þjóðviljans
og þar með baráttu Sjálfstæðisflokksins og Alþýðubandalagsins:
„Það mátti ekki lýsa því yfir allt í einu að þetta stríð væri
skandall.“'8 Þrátt fyrir þann pólitíska þrýsting sem af þessari stöðu
hlaut að leiða segist Óli Tynes aldrei hafa orðið var við neina
pressu frá ritstjórum blaðsins og heldur engan skoðanaágreining
meðal blaðamanna Morgunblaðsins vegna Víetnamstríðsins.19 Af
þeim vitnisburði að dæma var ekki þörf á slíkum þrýstingi.
Persónuleg sinnaskipti Styrmis eru hugsanlega skýringin á því
Á þessu tímabili var mikil togstreita
milli stjórnmálamanna og herforingja í
Bandaríkjunum um hvaða leiðir skyldi
fara í Víetnamstríðinu. Sama togstreita
einkenndi stefnu Morgunblaðsins
haustið 1967.
hversu óljós afstaða Morgunblaðsins virðist hafa verið frá degi til
dags haustið 1967. Blaðið hafði augljóslega samúð með Robert
McNamara, varnarmálaráðherra Bandaríkjanna, sem sagði loft-
árásir aldrei geta skilað sigri í stríðinu og tók greinilega afstöðu
með honum gegn herforingjum flotans sem vildu stórauka
sprengjuregnið.20 Á hinn bóginn tók það undir með þeim leiðtogum
Asíuríkja sem vildu halda lofthernaðinum áfram og vísaði til þess
að þeir sem nær átökunum byggju gerðu sér „raunsærri grein fyrir
málunum" en til dæmis almenningur í Bandaríkjunum og Evrópu
sem talaði gegn stríðinu.21
Á þessu tímabili var mikil togstreita milli stjórnmálamanna og
herforingja í Bandaríkjunum um hvaða leiðir skyldi fara í Víetnam-
stríðinu. Sama togstreita einkenndi stefnu Morgunblaðsins haustið
1967. Vera má að hér hafi kallast á ritstjórar og blaðamaður sem
hafði fengið nýja sýn á málið. Kannski var það hluti af hinu skipu-
lagða undanhaldi að taka afstöðu með stjórnmálaleiðtogunum
gegn hershöfðingjunum án þess að minnast á neina millileið.
TEYGÐI TET-SÓKNIN SIG TIL ÍSLANDS?
Að kvöldi 30. janúar 1968, þegar hefðbundinn nýársfagnaður Ví-
etnama stóð yfir, hóf Viet Minh gríðarlega sókn og réðst á allar
helstu borgir og bæi í Suður-Víetnam. Þessi leiftursókn varð hreyf-
ingunni afar dýr en talið er að hún hafi þá misst um 50 þúsund
manns auk gríðarlegs magns af hergögnum. Mannfallið í Banda-
ríkjaher var um 2000 hermenn og tvöfalt meira í liði Suður-Ví-
etnama.22 Þar að auki tapaði Viet Minh aftur flestum þeim svæðum
sem hún náði með þessari leiftursókn og vonir um stjórnarbyltingu
í Saigon brugðust algerlega.
Viet Minh vann hins vegar sinn mikilvægasta áróðurslega og sál-
fræðilega sigur með Tet-sókninni sem var kennd við nýárið. Flestir
fjölmiðlar töldu atburðina sýna að staðhæfingar hershöfðingja um
hernaðarlega yfirburði Bandaríkjamanna og bandamanna þeirra í
Suður-Víetnam ættu ekki við rök að styðjast. Tet-sóknin varð
stjórnvöldum í Bandaríkjunum reiðarslag og jafnframt mikill álits-
hnekkir. Sjálft sendiráð þeirra í Saigon varð fyrir árás og skæruliðar
Viet Minh héldu því um stundarsakir. Þrátt fyrir að hersveitir
Bandaríkjanna og Suður-Víetnama næðu að hrinda sókninni töp-
uðu þær orrustunni í fjölmiðlum.23
52 SAGNIR 24 ÁRGANGUR 04MORGUNBLAÐ
Morgunblaðinu var brugðið í kjölfar Tet-sóknarinnar. í leiðara 2.
febrúar 1968 sagði blaðið að þrátt fyrir látlausar sprengjuárásir á
Norður-Víetnam og baráttu Bandaríkjamanna í Suður-Víetnam
væri hernaðarstyrkur kommúnista enn mikill. Einnig væri ljóst að
álitshnekkir Bandaríkjamanna væri mikill. Spurt var hvemig
Bandaríkin gætu sannfært bændur í Suður-Víetnam um gildi vernd-
ar þeirra fyrir ásælni kommúnista fyrst þeir gætu ekki varið sitt eig-
ið sendiráð.24 Tveimur dögum seinna sagði Morgunblaðið að at-
burðirnir sýndu að mat helstu sérfræðinga á hernaðarlegu stöðunni
í Víetnam hefði hugsanlega ekki verið rétt. Ljóst væri eftir sókn
kommúnista að þeir byggju enn yfir miklum styrk og að loftárásir á
Norður-Víetnam hefðu ekki skilað tilætluðum árangri. Óttast var
að reiði almennings í Bandaríkjunum vegna hinnar niðurlægjandi
sóknar myndi kalla á aukinn þunga í hernaðaraðgerðum Banda-
ríkjamanna. Um framhaldið sagði Morgunblaðið:
Það sem mestu máli skiptir í Víetnam nú sem fyrr er að koma á
vopnahléi en til þess að það megi takast þarf að finna sameiginleg-
an grundvöll, sem hinir stríðandi aðilar geti mætzt á.25
Ekki þarf að efast um að sá sem hér hélt á penna hafði misst trúna
á að Bandaríkin gætu unnið sigur í stríðinu um Víetnam. Hvernig
stóð á þessum viðsnúningi frá árinu 1966?
Ljóst er að andstaðan við stefnu Bandaríkjamanna í stríðinu hafði
aukist á íslandi. Mun meira bar á þeirri mótspyrnu árið 1968 m.a. í
gegnum Víetnamnefndina sem stofnuð var formlega á íslandi í apr-
fl 1967 en innan Víetnamnefndarinnar ríkti ekki einhugur um
hvernig og hverju bæri að mótmæla.26 Morgunblaðið sparaði ekki
höggin á Víetnamnefndina og talaði um „nytsama sakleysingja"
sem létu misnota sig. Styrmir Gunnarsson sagði að Víetnamnefnd-
in og aðrir slíkir hópar hafi aldrei haft áhrif á afstöðu blaðsins held-
ur hafi Morgunblaðið litið á þá sem hver önnur kommúnistasam-
tök en ekki alvöru andstæðinga. Það var aðeins ef ritstjórum blaðs-
ins fannst sem sjónarmið samtaka á borð við Víetnamnefndina
hefðu einhver umtalsverð áhrif á almenningsálitið sem þeir brugð-
ust við vegna hagsmuna Sjálfstæðisflokksins, vitandi að stefna
blaðsins var lesin sem stefna flokksins.27
í ljósi þessa verður að draga þá ályktun að Tet-sóknin hafi rofið
dálítil skörð í víglínu Morgunblaðsins sem var veikari eftir Banda-
ríkjaför Styrmis en áður. Ritstjórninni var ljóst að Bandaríkjamenn
gætu allt eins tapað stríðinu. Þess vegna er skiljanlegt að slegið væri
á lægri nótur og talað um samningsgrundvöll sem báðir aðilar gætu
sætt sig við í stað þess að Norður-Víetnamar yrðu að taka þeim
samningum sem þeim byðust.
FRIÐARBOÐ JOHNSONS OG NIXONS
I byrjun aprfl árið 1968 tilkynnti Lyndon B. Johnson að loftárásir
á Norður-Víetnam yrðu stöðvaðar, að frátöldum árásum á birgða-
leiðir Viet Minh á hlutlausa beltinu, og að hann myndi ekki bjóða
sig fram til forseta aftur. Að sögn gerði hann þetta til að enginn vafi
léki á friðarvilja hans. Hann vildi að friðartilboðum hans yrði ekki
tekið sem tilraun til þess að ná yfirhöndinni í kosningabaráttu í
Bandaríkjunum heldur sem einlægum friðarvilja. Morgunblaðið
fagnaði mjög tilkynningu Johnsons og lýsti henni sem hetjulegri og
óeigingjarnri. Blaðið sagði jafnframt að ef stjórnvöld í Norður-Ví-
etnam tækju ekki þessu boði yrði næsti forseti Bandaríkjanna knú-
inn til að magna enn styrjöldina.28
í kjölfar yfirlýsingar Johnsons lýsti stjórnin í Hanoi sig fúsa til við-
ræðna og jafnframt breyttust skilyrðin fyrir því að viðræður færu af
stað. Stjórnin sagðist t.d. sætta sig við að Viet Minh yrðu veitt ein-
hver pólitísk áhrif í Suður-Víetnam. í grein sem birtist í Morgun-
blaðinu í apríl 1968 fór Stanley Karnow yfir stöðuna og velti fyrir
sér hvert markmið Hanoi-stjórnarinnar væri með þessu. Karnow
taldi hana ætla sér að endurtaka leikinn frá árinu 1953 þegar Ho
Chi Minh hafði stungið upp á viðræðum í Genf. Þá höfðu Viet
Minh hernaðarlegt frumkvæði og úrslitaorrustan hafði ekki farið
OG VÍETNAM 1967