Nýtt Helgafell - 01.07.1957, Blaðsíða 21

RITHÖFUNDAÞÆTTIR
67
gera sér þeirra fulla grein eins og er. Hið
knappa, stælta, orðfáa tungutak og hinn
vöflulausi, hlutlægi stíll hefir sett mark sitt
á hundruð skáldsagna undanfarin þrjátíu
ár, svo að nærri liggur, að Hemingway sé
sjálfur orðinn fangi þeirrar hefðar, sem hann
skapaði. Sjálfsagi hans og óbilgjöm listræn
vandvirkni hafa tvímælalaust orðið til þess
að gera kröfur manna um skáldsagnagerð
strangari en áður. Hitt er til marks um það,
hve list hans er ósvikin, að illa hefir tekizt
að stæla hann. Hvimleiðar eftirhermur og
óvitaðar skopstælingar fylgja verkum hans
eins og skuggar. Stíll hans hefir blasað við
mörgum byrjanda eins og auðveldasta leið
að marki, atrennulaus, fullreynd, óbrigðul.
Hann virðist í senn afar auðkennilegur —
og ópersónulegur eins og klassískur stíll.
Hann minnir, eins og ýmsir hafa sagt, á
tækni langþjálfaðs íþróttamanns. Sú líking
er góð, en nær samt helzti skammt, því að
samkvæmt henni ætti slyngum höfundi ekki
að verða skotaskuld úr því að leika hana
eftir. Af meiri nærfæmi mætti ef til vill lýsa
honum svo, að harrn minnti á tækni fatlaðs
íþróttamanns (ef svo má til orða taka, án
þess að gefa í skyn, að stíllinn sé ankanna-
legur), sem hefir með sérstöku lagi, sem
ekki hentar heilbrigðum, fullkomnazt í íþrótt
sinni.
„Hemingway," sagði vinkona hans Ger-
trude Stein í ævisögu sinni, „Hemingway
er stökkur, hann er alltaf að brotna." Hún
var að henda gaman að alkunnri slysni
hans. En reyndar liggur dýpri merking í orð-
um hennar. Hemingway kemur fyrir sjónir
sem óvenjulega og allt að því óeðlilega við-
kvæmur maður. Sú viðkvæmni er kvika list-
ar hans. Hann. hefir einhvers staðar kallað
listina hið eina vopn gegn fjandsamlegum
heimi. Án hennar gengi hann fatlaður til
leiks. Hinn harðsnúni, agaði frásagnarstíll
er í senn vopn hans og verja.
Að kunna eitthvað vel, að gera hlutskipti
sitt í lífinu að íþrótt og víkja ekki frá list-
rænum leikreglum íþróttar sinnar, þó að allt
farist og enginn sigri, það er siðferðilegt lög-
mál mannlegrar hegðunar í veröld Heming-
ways. Slík kenning fullnægir hvorki þeim,
sem játa yfimáttúrleg né þjóðfélagsleg sið-
ferðilögmál og Hemingway hefir löngum ver-
ið brugðið um nihilisma, algjöra afneitun á
varanlegum lífsgildum. Slíkum gagnrýnend-
um vaxa í augum frásögur hans af ósigrum
og dauða, en þeir gæta þess síður, sem er
miklu fremur inntak flestra þessara sagna:
hugrekki og stolt í ósigri, staðfesta og þor til
að horfast í augu við dauðann. Kjarninn í
lífsskoðun Hemingways er einskonar róm-
antískur stóismi, æðruleysi, og persónur hans
eru rómantískar hetjur, dæmdir menn. Hins
vegar brá svo við, þegar hann reit hina
miklu skáldsögu sína úr Spánarstyrjöldinni,
að menn þóttust sjá hann í nýju Ijósi. Hann
átíi að hafa tekið nýja lífstrú, hann hafði
auk þess markað sér ákveðna afstöðu í bar-
áttu líðandi stundar og skipað sér í fylkingu
andfasista. Hverjum klukkan glymur kom út
árið 1940, þegar Spánarstyrjöldin var ennþá
prófsteinn á pólitískan manndóm og einlægni
manna á Vesturlöndum. Sjálfur hafði Hem-
ingway lengi dáð Spánverja meir en aðrar
þjóðir og fundið hjá þeim það stolt og það
æðruleysi, sem hann mat dyggða mest, en
taldi landa sína skorta. Hann hafði verið
fréttaritari amerískra blaða í styrjöldinni og
jafnvel tekið sér vopn í hönd í bardögunum
um Madrid. Og Hverjum klukkan glymur er
indæl bók. Hvergi hefir Hemingway tekizt
betur „að lýsa hlutunum eins og þeir eru",
ilman þeirra, áferð og lit. Og hvergi hefur
hinn karlmannlegi vísdómur hans um merk-
ingu dauðans farið betur en í munni Spán-
verjanna. Er ekki ófróðlegt að bera tal þeirra
saman við hina leiðigjörnu og yfirlætisfullu
ferðabók Hemingways, Grænar hæðir Afr-
íku, þar sem hann hefir sjálfur orðið. Og
samt hefir Hverjum klukkan glymur varla
enzt eins vel og sumar aðrar sögur hans,
sem hann ætlar minna, t. a. m. Sólin rennur
upp, sagan af hinum „alþjóðlegu landeyð-
um á Montparnesse" eins og einhver gagn-
rýnandi kallaði hana í gremju sinni eða
Vopnin kvödd, ástarsaga Katrínar Barkley