Nýtt Helgafell - 01.07.1957, Blaðsíða 26

PALL S. ARDAL:
Hugleiðingar um Gátuna miklu
1 bókinni, Gátunni miklub, fjallar Bryn-
jólfur Bjarnason um það, hvort hægt sé að
styðja gildum rökum trú á framhaldslíf. I
þessari grein mun höfuðáherzla lögð á að
meta svar höfundar við þessari „miklu gátu'.
En þar sem hann gagnrýnir einnig ýsmar
heimspekistefnur, virðist ekki úr vegi að
fara í upphafi nokkrum orðum um þann
þátt bókarinnar.
Erkifjendur höfundar eru nýpósitívistar,
pragmatistar og hughyggjumenn. Gagn-
rýnin er víða skarpleg og oftast algjörlega
réttmæt, þótt lesandinn verði að hafa það
hugfast, að ýmsir aðrir en Marxistar hafna
þessum kenningum í þeim búningi, sem
Brynjólfur Bjarnason gefur þeim. Rudolph
Carnap er t.a.m. tekinn sem dæmi um ný-
pósitívista, en hann og Neurath gengu
lengra í formalismanum en nokkrir aðrir, og
fáir núlifandi heimspekingar munu fallast á
þær skoðanir, sem settar eru fram í Logische
Syntax der Sprache. Einnig er rétt að geta
þess, að pragmatisminn, sem Brynjólfur ræðst
á, er nú að mestu úrelt kenning, og
hughyggjumönnum af skóla Hegels fer
stöðugt fækkandi. Rétt virðist að taka
þetta fram, þar eð nokkur hætta er á
því, að lesendur bókar þessarar dragi þá
ályktun af því, sem þar er sagt, að engir
aðrir en Marxistar trúi því, að til sé efnis-
1) Gátan mikla eftir Brynjólf Bjamason, Heimskringla
1956.
veruleiki óháður skynjunum okkar og reynslu.
Menn geta að sjálfsögðu talið tilvist efnis-
veruleikans óvefengjanleg sannindi, án
þess að játast þeirri trú, að kapitalistísk
þjóðfélög muni líða undir lok vegna innri
„mótsagna" og af rústunum muni rísa hið
stéttlausa þjóðfélag, hvort sem okkur líki
það betur eða verr. Skylt er að geta þess,
að Brynjólfur Bjarnason staðhæfir hvergi, að
hver sá, er játar tilvist efnisveruleika óháðs
skynjimum okkar og reynslu, hafi í raun
viðurkennt réttmæti marxistískrar söguskoð-
unar, en sumum lesendum kann að virðast
hcmn gefa það í skyn.
Bertrand Russell er á bls. 29 sakaður um
að kenna „solipsisma", einkatilvist sjálfs-
verunnar. Það er öldungis rétt, að rökstyðja
má þá skoðun, að um tíma hafi kenningar
Russels rökrétt leitt til þeirrar niðurstöðu,
að hann einn, Bertrand Russell, ætti sér til-
vist, væri í rauninni veruleiki. Flestir seinni
tíma fylgjendur reynslustefnunnar (empiri-
cism á ensku) hafa tekið Berkeley sem læri-
föður sinn, en þar eð þeir voru flestir ófúsir
að leita á náðir guðs til að tryggja tilvist
hlutanna, þegar enginn skynjaði þá, hætti
þeim að sjálfsögðu við að lenda í sjálfs-
verukenningunni. Þeir hafa oftast talið alla
þekkingu reista á beinum skynjunum, en
við virðumst ekki hafa beina reynslu af hug-
um, enda var hinn skarpskyggni David
Hume ekki seinn á sér að benda mönnum
á þetta. Berkeley neitaði tilvist efnisins, en