Nýtt Helgafell - 01.07.1957, Blaðsíða 40

86
HELGAFELL
sögunni verður í rauninni ekkert ráðið um
menntun og stétt höfundar, og kristileg áhrif
þurfa ekki að koma fram, þótt höfundur væri
klerkur. Islenzkar fomsögur munu yfirleitt
hafa sprottið upp í skjóli klaustra og höfð-
ingja, og verður naumast hjá því komizt
að setja ritun Víga-Glúms sögu í samband
við klaustrið á Munkaþverá. Ef það er rétt
til getið, að höfundur hafi stuðzt við ritaðar
heimildir, þá verður það sennilegra, að
sagan hafi verið rituð þar. Af bókaeign
íslenzkra klaustra í kaþólskum sið verður
ráðið, að munkar hafi lesið sitthvað fleira
en guðs orð eitt saman. Þannig átti Möðru-
vallaklaustur árið 1461 eftirtalin rit auk
ýmissa annarra: Hrólfs sögu kraka, Völs-
unga sögu, Hrólfs sögu Gautrekssonar og
Skjöldunga sögu. Og ekki verður því með
neinum sanni haldið fram, að minna frjáls-
ræði hafi ríkt í eyfirzku klaustri á 13. öld
en á 15. öld.
Þá finnst mér Jónas gera fulllítið úr heim-
ildargildi þeirra vísna, sem höfundur hefur
eftir Glúmi. Þótt atburðirnir, sem þær víkja
að, séu ekki stórkostlegir, þá lýsir Glúmur
sjálfum sér svo mikið í vísunum, að þær
hafa orðið höfundi mikilvæg hjálp til að
skilja persónu Glúms. Yfirleitt má gera ráð
fyrir því, að vísur í íslendinga sögum hafi
stuðlað mjög að heiðnu andrúmslofti þeirra.
Vísumar minntu höfunda sagnanna stöðugt
á fortíð, sem þeir þekktu ekki ag eigin
reynslu, og þær voru oft eini lykillinn að
hugarfari persónanna. Hitt er svo annað
mál, að höfundum lét misvel að notfæra
sér fornan kveðskap.
Um Svarfdælu gefur Jónas í skyn, að
höfundur hennar hafi notað þessar sögur:
Örvar-Odds sögu, Vatnsdæla sögu, Víga-
Glúms sögu, Egils sögu, Hrólfs sögu kraka.
Og enn bendir hann á fleiri rit, sem komið
geti til mála, að höfundur Svarfdælu hafi
þekkt. Nú er Svarfdæla svo seint rituð, að
þetta getur vel staðizt, en um hitt má deila,
að hve miklu leyti hægt er að gera ráð fyrir
rituðum fyrirmyndum.
Eins og aðrir útgefendur íslenzkra fornrita
hefur Jónas margar orðskýringar neðanmáls,
þar sem hætt er við, að lesandi skilji ekki
eða skýring getur á einhvern hátt komið
sér vel. Um þær verður ekki fjölyrt hér,
en þær virðast vera vel gerðar. Þó þykir
mér rétt að gera athugasemd við skýringu
hans á viðurnefni Þorsteins svarfaðar. Jónas
telur, að orðið svörfuður merki óeirðarmann,
og má vel vera, að það sé rétt, en viðumefni
Þorsteins mun þó eiga sér annan uppruna.
Það mun vera dregið af norsku staðarheiti
eins og sum önnur viðurnefni landnáms-
manna. Má í því sambandi minna á Ketil
raum úr Raumsdal og fleiri. Þorsteinn svörf-
uður (eða svarfaður) var upprunninn í
Naumudal, en á þeim slóðum eru þrír bæir,
sem nú eru kallaðir Svarfar, en munu upp-
haflega hafa heitið Svarfaðr. Það má
telja mjög sennilegt, að Þorsteinn sé kennd-
ur við einhvern þessara bæja í Naumdæla-
fylki. Þess má geta til gamans, að á öðrum
stað í Noregi kemur fyrir örnefnið Svarfaðar-
dalur, en það mun vera dregið af árheitinu
Svörfuð, eins og norskir fræðimenn hafa
bent á.
Vísur þær, sem eignaðar eru draugnum
Klaufa, bera sumar með sér kristileg áhrif.
Þannig minnir ein vísan á Sólarljóð: Sét
höfum sólheim/sjá munuð annan/eruð ér
sem vér/alls um duldir. I þessari vísu kemur
fram aðvörun, og virðist mér útgefandi
leggja vafasaman skilning í boðskap hennar.
Hann segir, að orðið sólheimur merki líklega
mannheim, en slíkt nær engri átt. Hinn dáni
er að vara lifendur við og sýna þeim fram
á, að þeir muni ekki sjá sólheim, heldur
annan (og verri) heim, það er að segja, að
þeir munu fara í verri staðinn. Orðið sól-
heimur hlýtur að merkja sælubústaði annars
heims. Mér þykir ekki ósennilegt, að hér sé
um að ræða vísu, sem var ort í ákveðnum
kristilegum tilgangi, en hörundur sögunnar
hefur .af einhverjum ástar.'ðum gripið til
hennar og eignað hana hinum ókristilega
draug, Klaufa. Svipuðu máli gegnir um 16.
vísu sögunnar, sem hægt er að skýra á allt
annan hátt en útgefandi geiir.