Alþýðuhelgin - 24.12.1949, Side 6

4
JÓLAHELGIN
Gils Guðmundsson:
„HJALTALIN MEÐ HRIPIÐ".
Skömmu eftir 1860 bárust
manna á milli noröanlands nokkur
gamansöm erindi, óvenjulega vel
gerð, og urðu kunnust undir nafn-
inu „Grýlukvæði Grímseyinga“.
Mun svo hafa verið um skeið, að
flestir ljóðavinir á Norðurlandi
kunnu meira eða minna úr þessum
kveðskap, og nálega allir síðasta er-
indið. Það var á þessa leið:
„Farðu að sofa Mangi minn.
Á morgun kemur skipið.
Færir þér hann faðir þinn
fíkjurnar og sykurinn.
En aldrei kemur Hjaltalín með
hripið
>*. ■: . .'Tw'- i y ■ i . . : •
Kvæði þetta átti kona í Grímsey
að raula yfir syni sínum, meðan
bóndinn 4 bænum var í kaupstaðar-
ferð til 'lands. Hjaltalín sá, sem
nefndur var í kvæðinu, var Jón
landlæknir Hjaltalín. Brátt síaðist
út, að höfundur vísnanna myndi vera
síra Björn Halldórsson í Laufási, og
furðaði þá engan, þó að hagleg væri
smíðin. Kvæði þetta átti sér allmikla
sögu. Skal reynt að segja hana hér á
eftir, samkvæmt þeim heimildum,
sem 'nú finnast öruggastar.
Eins og mörgum mun kunnugt,
var sá háttur lengi á hafður um veit-
ingar prestsembætta, að þau voru
auglýst „liðug“, svo sem það var kall-
að, og veittu kirkjuyfirvöldin síðan
brauðin þeim umsækjendum, sem
töldust hafa mesta verðleika eða
hel2t fundu náð fyrir þeirra augum.
Með konungsbréfi frá 10. maí 1737
var þó sérstök undantekning gerð
um allra rýrustu og afskekktustu
prestaköllin, sem vonlítið mátti
heita að nokkur prestlærður maður
sækti um. Var þá stiftsyfirvöldunum
heimUað, eins og í konungsbréfinu
greindi, „að fá til prestskapar í hin
lökustu brauð, þar sem enginn feng-
;st umsækjandinn, stúdenta þá frá
skólunum á Hólum og í Skálholti,
sem notið hefðu þar ölmusu, gegn því
loforði, að þeir fengju betra presta-
kall að nokkrum árum liðnum, ef !
Jón Hjaltalín, landlæknir.
þeir hefðu reynzt dugandi prestar og
væru þar til hæfir“. Með konungs-
bréfi 2. des. 1791, var þetta ítrekað
og kveðið nokkru fastara að orði.
Skyldu nú þeir stúdentar, sem lengst
höfðu notið ölmusu, skikkaðir til
hinna rýrustu embætta, eins og það
var orðað.
Eigi var oft gripið til þessarar
neyðarráðstöfunar, enda má líklegt
telja, að slíkt hafi sjaldan orðið vin-
sælt af þeim, sem fyrir urðu. Var og
nokkuð borin von, hve skjótt prestar
losnuðu úr útkjálkabrauðum, væru
þeir þan^að komnir.
Eitt vár þó það prestakall, sem
þannig var ástatt um, að þangað
þurfti hvað eftir annað að „skikka“
presta, þar eð þeir fengust ekki til
að hverfa þangað án valdboðs. Það
var Grímseyjarprestakall, eða Mið-
garðabrauð, eins og það hét að fornu
fari.
Árið 1849 hafði verið „skikkaður11
þangað síra Sigurður Tómasson
prests í Garpsdal og Holti í Önundar-
firði Sigurðssonar, og tók hann við
Grímseyjarbrauði árið 1850. Áður
hafði þessari sérstæðu og' lítt vin-
sæla aðferð, að skylda guðfræðinga
til Grímseyjar, verið beitt hvað eft-
ir annað. Svo var t. a. m. um síra Jón
Sveinsson, síðast prest á Mælifelli,
er þjónaði í Grímsey 1841 — 1843,
og fyrirrennara hans, síra Magnus
Jónsson, síðast á Grenjaðarstað-
Síra Sigurður Tómasson var mik-
ill drykkjumaður og þegar á leið
ævina sjúkur orðinn af langvarandi
ofdrykkju. Búnaðist honum lítt i
Grímsey,' og var hann bláfátækur,
enda gekk flest á tréfótum fyrir
honum. Þó mun síra Sigurður hafa
verið vænsti maður og sæmilegur
klerkur, þegar hann mátti á heilum
sér taka, og var því eigi illa liðinn i
Grímsey, þrátt fyrir þann megin-
galla, sem var á ráði lians. En árið
1860 var svo komið, að kirkjuyfir-
völd landsins þóttust með engu móti
geta við embættisstörf hans unað,
og auglýstu því 9. nóvember um
lfaustið Grímseyjarprestakall laust
til umsóknar, án þess að setja klerk
þó beinlínis af embætti, enda mun
þau hafa grunað, að, fáir myndu
sækja um brauðið.
„SKIKKAÐUR“
ODDUR GÍSLASON.
Leið nú á ellefta mánuð og engin
kom umsóknin. Var og prestafæð all-
mikil um þessar mundir, svo að örð-
ugt reyndist að fá guðfræðinga í hin
rýrari brauðin, þótt álitlegri þættu
en Grímsey.
Nú þótti kirkjuyfirvöldunum mál
til komið, að grípa til hins gamla
þrautaráðs, og fóru að líta í kringum
sig eftir guðfræðingi, sem „skikka
mætti til Grímseyjar.
Oddur Vigfús hét maður, Gísla-
son. Foreldrar hans voru Gísli tre-
smiður í Reykjavík Jónsson og Rósa
Grímsdóttir frá Espihóli í Eyjafirði
Grímssonar. Hafði Oddur útskrifazt
af prestaskólanum Vorið 1860, en
eigi sótt um prestsembætti. Var
hann sjómaður góður og fékkst yið
formennsku á vetrar- og vorvertíð-
um, en hafði gert sér það að sumar-
atvinnu, að fylgja erlendum ferða-
mönnum um landið. Hafði hann far-
ið til Norðurlands þetta sumar,