Sveitarstjórnarmál - 01.06.1996, Blaðsíða 33

DÓMSMÁL
Forkaupsréttur sveitarfélaga
að jörðum utan skipulags
Guðmundur Benediktsson hdl., bœjarlögmaður í Hafnarfirði
Jaróalög
I 1. grein jarðalaga nr. 65/1976
með síðari breytingum segir að til-
gangur laganna sé að tryggja að nýt-
ing lands utan skipulagðra þéttbýlis-
svæða sé eðlileg og hagkvæm frá
þjóðhagslegu sjónarmiði og að
eignarráð á landi og búseta á jörðum
sé í samræmi við hagsmuni sveitar-
félaga og þeirra sem landbúnað
stunda. í greinargerð með frumvarp-
inu, er það var lagt fram á Alþingi
1975, segir m.a. að lögunum sé ætl-
að að veita byggðarlögunum meira
vald um ráðstöfun lands, styrkja að-
stöðu bænda, bændaefna og sveitar-
félaga til jarðakaupa, skapa aðstöðu
til að fylgjast með öllum ráðstöfun-
um fasteigna og fasteignaréttinda
utan skipulagðra þéttbýlissvæða og
hafa áhrif á verðlag þeirra.
Samkvæmt 3. gr jarðalaganna
taka þau til jarða, jarðarhluta, afrétt-
arlanda, öræfa og landspildna svo
og til ítaka, skóga, vatnsréttinda og
hvers konar annarra hlunninda,
hvort sem þau eru skilin frá jörð eða
ekki. Undanskilin eru þéttbýlis-
svæði sem skipulögð eru fyrir fasta
búsetu manna sem ekki stunda land-
búnað.
í samræmi við greindan tilgang
jarðalaganna er sveitarfélögunum
veittur forkaupsréttur að jörðum,
svo þeim gefist kostur á að hafa við
sölu jarða í sveitarfélaginu áhrif á
að þeim verði ráðstafað í samræmi
við hagsmuni sveitarfélagsins og
þeirra sem landbúnað stunda, sbr.
30. gr. laganna. Þá segir í 31. gr.
þeirra að ef fasteignaréttindi eru
seld við nauðungarsölu geti for-
kaupsréttarhafi skv. 30. gr. gengið
inn í hæsta boð.
Hæstiréttur þrengir for-
kaupsrétt sveitarfélaga
Suðvestan við byggðina í Hafnar-
firði, utan skipulags, en innan lög-
sagnarumdæmisins eru jarðir sem
bærinn hefur framtíðarhagsmuni af
því að eignast vegna byggðarþróun-
ar. Bærinn hefur því rætt við eig-
endur þeirra um hugsanleg kaup
bæjarins á jörðununt og fylgst er
með því hvort eigendaskipti verði á
þeim með forkaupsrétt í huga.
Þegar hluti jarðarinnar Ottars-
staða var seldur á uppboði krafðist
bærinn því þess með vísan til 31. gr.
jarðalaganna að ganga inn í hæsta
boð. Þessi jarðarhluti er u.þ.b. 240
hektarar, en Ottarsstaðir eru samtals
um 1.450 hektarar og eru rétt við ál-
verið í Straumsvík. Jörðin var ekki á
skipulögðu svæði og er eyðijörð án
húsakosts til búskapar.
Mál þetta fór fyrir Hæstarétt
1993. Meirihluti Hæstaréttar féllst
ekki á að ákvæði jarðalaga um for-
kaupsrétt sveitarfélaga tækju til þess
landsvæðis sem hér um ræðir og
hafnaði því forkaupsréttarkröfu
Hafnarfjarðarbæjar. í dóminum seg-
ir m.a. að af því sem fram sé komið
í málinu megi sjá að landið muni
nýtast betur til annarrar starfsemi en
búskapar en það liggi vel við sam-
göngum og hafnaraðstöðu. Vísar
Hæstiréttur til þess að ljóst sé að til-
gangur jarðalaga sé fyrst og fremst
sá að tryggja nýtingu lands utan
skipulagðra þéttbýlissvæða í þágu
þeirra er landbúnað vilja stunda og
með hliðsjón af hagsmunum sveit-
arfélaga af því að innan vébanda
þeirra geti landbúnaður þróast með
eðlilegum hætti. I málinu sé ekki á
því byggt að mega neyta forkaups-
réttar vegna slíkra hagsmuna bæjar-
ins.
Hæstiréttur afmarkar það því
meira en 3. gr. jarðalaganna til
hvaða fasteigna og réttinda lögin
taka. Forkaupsréttur sveitarfélaga á
jörðum er því ekki eins víðtækur og
ráða mátti af greininni og haldið var
áður en þessi hæstaréttardómur
gekk. Samkvæmt þessu eru ekki að-
eins undanskilin þéttbýlissvæði sem
skipulögð eru fyrir fasta búsetu
manna, sem ekki stunda landbúnað,
eins og kveðið er á um í lagagrein-
inni, heldur verður einnig að líta til
þess hvort jörðin eða jarðarhlutinn
nýtist til landbúnaðar. Sveitarfélög-
in hafa sem kunnug er neytt for-
kaupsréttar með stoð í jarðalögun-
um að jörðum, jarðarhlutum og ein-
stökum landspildum utan þéttbýlis-
svæða án tillits til þess hvort þessar
fasteignir haft verið nýttar til land-
búnaðar á þeim tíma eða hvort sýna
hefur mátt fram á að landið muni
nýtast betur til annarrar starfsemi en
búskapar.
Hæstiréttur hefur samkvæmt of-
ansögðu illu heilli fyrir sveitarfélög-
in í landinu þrengt forkaupsréttar-
ákvæði jarðalaganna.
<
95