Sveitarstjórnarmál - 01.06.1998, Blaðsíða 24

BYGGÐAMÁL
4. mynd.
Búferlaflutningar milli útlanda og höfuðborgarsvæöis
3.000
2.500
2.000
1.500
1.000
500
^986
— 7 >
7 x s XI f 7
\ —■ r ' «■»*

il útlan da

j i 'í T~d
1988
1990
1992
1994
1996
sem er af sömu stærðargráöu hlut-
fallslega og aðflutningur til Islands.*
Byggóarþróun í Evrópu
Efnahagsþróun í Evrópu hefur
einkennst af aðgerðum opinberra
aðila með ESB í broddi fylkingar til
þess að opna markaði og brjóta nið-
ur múra og hindranir fyrir frjálsri
efnahagsstarfsemi. Lögð hefur verið
áhersla á frjálst flæði vinnuafls milli
landa, jafnframt því sem fjármagn
og viðskipti eiga að vera sem hindr-
unarminnst. Þess vegna ættu ntenn
að geta búist við því að tilfærslur
verði í landfræðilegri dreifingu
efnahagsstarfseminnar og þá jafn-
framt í búsetu. Evrópusambandið
aðhyllist ekki stefnu með því mark-
miði að varðveita búsetu þar sem
hún er en aftur á móti eru öflug tæki
notuð til þess að jafna aðstöðumun
fyrirtækja og svæða þannig að allir
leiki eftir sem líkustum leikreglum.
Aukin alþjóðavæðing efnahags-
starfseminnar leiðir af auknu frelsi
en hún er einnig tilkomin vegna
aukinnar tækni og verkaskiptingar
milli svæða eftir því sem betri vitn-
eskja verður til um raunverulegan
mismun á framleiðsluskilyrðum og
kostnaði. Því hafa menn mjög gert
því skóna að í framtíðinni muni þau
svæði eflast verulega þar sem er að
finna dafnandi atvinnugreinar sem
skapa ný störf. Margir hafa bent á
að þrátt fyrir að ný samskiptatækni
* Nordic Statistical Yearbook 1997.
geri mögulegt að dreifa störfum og
efnahagsstarfsemi sé tilhneiging til
samþjöppunar síst minni en áður
var. Þó vilja menn meina að ekki
þurfi allir hlutir að safnast fyrir á
einum stað heldur muni þróunin
verða sú að á löngum tíma geti orð-
ið til sérhæfð samþjöppun á mis-
munandi sviðum á mörgum stöðum,
meðan þeir hver um sig hafa yfir að
ráða einhvers konar sérstöðu sem
gefur betri samkeppnisskilyrði en
annars staðar.*
Sum, eða jafnvel mörg hinna sér-
hæfðu svæða munu verða innan
samfelldra eða næstum samfelldra
þéttbýlissvæða þannig að þau munu
ekki mynda heildstæð, afmörkuð
samfélög nema í einstökum tilvik-
um. Tilvist slíkra svæða byggist að
mestu leyti á samþjöppun þekkingar
og tengsla frekar en vegna tilvistar
náttúruauðlinda eða annarra klass-
ískra staðsetningarskilyrða. Þar með
er ljóst að þátttaka í slíku þróunar-
ferli byggist að umtalsverðu leyti á
vaxandi kjama þekkingar í mennta-
og rannsóknastofnunum og fyrir-
tækjum í tengslum við þær.
Á brottflutningur eftir aó
aukast?
Þá er að takast á við spuminguna
um það hvemig höfuðborgarsvæðið
og raunar Island allt muni geta þró-
ast í framtíðarsýn eins og þessari.
* Sjá m.a. Klaus Kunzmann: Europe's Spatial
Polarisation í North, vol. 8. 1997.
Staða okkar hlýtur að vera nokkuð
sérstæð þar sem í mörgum tilvikum
er um það að ræða að við emm ekki
nægilega fjölmenn til þess að skapa
grunninn fyrir ntargs konar starf-
semi, sérstaklega á þjónustusviðinu,
sem íbúar hinna sérhæfðu svæða
sem áður var minnst á teldu sjálf-
sagðan hlut. Það er með öðrum orð-
um ekki um það að ræða að sérhæf-
ingin sé svo mikil að hún nái út yfir
hinn fjölþætta aðbúnað sem nútíma-
maðurinn telur nauðsynlegan til að
hann fái þrifist og honum líði vel.
Höfuðborgarsvæðið hefur sýnt
sig í því að bera höfuð og herðar
yfir önnur landsvæði að því er varð-
ar búsetuóskir ungs fólks. Það væri
ekkert við þessa þróun að athuga ef
aðdráttaraflið væri ekki svo mikið
að það sé að valda stjórnlausum
samdrætti mannlífs á landsbyggð-
inni. Að sínu leyti er hægt að grípa
til samlíkingar við máltækið að fyrr
megi nú rota en dauðrota. Höfuð-
borgarsvæðið virðist vera á leið frá
frumvinnslu- og iðnaðarsamfélagi
til þjónustu- og þekkingarsamfélags.
Sumar atvinnugreinar hafa lagst af
eða flust út fyrir svæðið meðan aðr-
ar hafa eflst. Þannig hafa fískvinnsla
og iðnaður dregist saman á höfuð-
borgarsvæðinu á 10 árum frá 19S5
til 1995 um á þriðja þúsund störf á
meðan heildarvöxtur ársverka var
11% eða 7.600 störf.* Raunar er
það enn svo að opinberir aðilar
standa fyrir stærstum hluta af fjölda
nýrra starfa á höfuðborgarsvæðinu
og það allt of stórum.
Þáttur menntunar í bú-
ferlaflutningum
Islendingar eru sæmilega vel
menntuð þjóð. Ef miðað er við önn-
ur Norðurlönd þá er álíka hluti fólks
sem hefur lokið framhaldsskóla eða
er með nteiri menntun. ívið hærra
hlutfall íslenskra kvenna er með 13
ára skólanám eða meira en annars
staðar á Norðurlöndunum að Finn-
landi undanskildu. Um 10.000
manns eru við háskóla- og sérskóla-
* Byggðabrunnur Byggðastofnunar.
86