Sveitarstjórnarmál - 01.03.2000, Blaðsíða 32

MENNINGARMÁL
Menning — búsetuþáttur og
atvinnugrein
Dr. Guðrún Helgadóttir menningarráðgjafi, þróunarsviði
Byggðastofnunar
Inngangur
Hvað þýðir það þegar fólk svarar
því til að aðgangur að menningu sé
ákvarðandi um búsetu - hvað er það
að rneina? Fleiri tónleika? Eða
öðruvísi tónleika? Við vinnufélag-
amir á þróunarsviði Byggðastofuun-
ar vomm að reikna út hve oft íbúar
Reykjavíkur fara á sinfóníutónleika
og fengum út að það væri líklega
sjöunda hvert ár (athugið að þama
emm við landsbyggðarfólk meðtalin
i menningarreisum okkar til Reykja-
víkur). Líklega er það ekki bara
þetta sem fólk á við með aðgangi að
menningu, það er ekki endilega það
sem kallað er hámenning eða fagur-
listir heldur allt hitt sem líka er
menning og meira áberandi í okkar
daglega lífi en samkvæmt tölum
Hagstofunnar fóru um 10% af
einkaneyslu okkar í menningu árið
1997 (Ragnar Karlsson ritstj
1999).
Það em hlutir eins og kvikmynda-
hús, kaffihúsamenning með tónlist-
arflutningi, ljóðakvöldum og alls
kyns uppákomum, listmunir og svo
vel hannað og fallegt umhverfi til að
athafna sig í. Að ekki sé nú minnst á
úrval sjónvarpsstöðva, góðan að-
gang að Netinu og öðmm fjölmiðl-
um sem em ríkjandi afl í menning-
arlífinu. Menning er líka fræðsla um
listir, sögu, vísindi og almenn um-
ræða um þessi mál - og við megum
ekki gleyma því að menningarstarf-
semi á landsbyggðinni er öðmvísi
en í borginni. Þátttaka virðist ennþá
a.m.k. almennari á landsbyggðinni -
ef eitthvað er i gangi (Guðrún
Helgadóttir ritstj., óbirt).
Hitt er annað mál hvort þessi al-
menna þátttaka mælist með efna-
hagslegum viðmiðum - hvar kemur
það ffam í reikningshaldi að ákveð-
inn íbúi í tilteknu sveitarfélagi í
dreifbýli ekur að jafnaði 100 km á
viku yfir vetrarmánuðina til að
stunda kóræfíngar? Og hver hefur
efnahagslegan ávinning af þessu at-
hæfí mannsins? Bensínstöð og bíla-
verkstæði koma vissulega fýrr upp í
hugann en menningarstofnanir við-
komandi sveitarfélags - hvað þá
heldur kórinn sem hann syngur í.
Þegar hugað er að efhahagslegum
ávinningi af menningarstarfsemi
beinast sjónir rnanna einkum að
tvennu; ferðaþjónustunni og afþrey-
ingariðnaðinum. En reyndar fer
þetta tvennt mjög saman, ferða-
menn, innlendir sem erlendir, skoða
menningarminjar, nýta sér aðstöðu
til menningarstarfsemi og taka þátt í
menningarviðburðum - en heima-
menn stunda það einnig sér til af-
þreyingar. Þar kemur að þeim efha-
hagslega ávinningi sem erfitt er að
slá mælistiku á, hlut menningar í
ánægju með búsetuskilyrði og þar af
leiðandi ákvörðunum einstaklinga
og fýrirtækja um aðsetur sitt.
Tilgátur um samband
menningar og efnahags-
lífs
Joachim Kreutzkam (1999) ritar
um menningu sem efnahagslegan
þátt í evrópsku samfélagi nýlega og
setur ffam sjö tilgátur um þær hindr-
anir sem eru á veginum við skipulag
menningarmála miðað við það sam-
band sem menning og efnahagsmál
standa nú í.
í fyrsta lagi minnir hann á að
menning í sinni víðtæku merkingu
er einn af þrem burðarásum hvers
samfélags en hinir eru efhahagur og
stjórnmál - og allir eru innbyrðis
háðir. Þannig stoðar lítið að vinna
að þróun samfélags með einhlítri
áherslu á einn þessara burðarása.
Þessi tilgáta er studd þeim rann-
sóknum á búsetumynstri sem t.d. er
vitnað til í rannsókn Stefáns Olafs-
sonar (1997) og þeim áherslum á
menningarmál sem víða hafa verið
lagðar í byggðarþróun, t.d. hérlend-
is, sbr. þingsályktun um stefnu í
byggðamálum fýrir árin 1999-2001.
Markmið tillögunnar er að fjölga
íbúum landsbyggðarinnar um 10%
fyrir 2010. Þar segir einmitt í 10.
grein að auknu fé skuli verja til
hvers konar menningarstarfsemi á
landsbyggðinni.
Önnur tilgátan er sú að hin
margræða og jafnvel óljósa staða
menningar í samfélagi nútímans
stafi af því að efhahagsleg einstakl-
ingshyggja sé enn ríkjandi gildis-
mat. Þannig hafi vægi menningar og
lista í gildismati samfélagsins í nú-
tímanum minnkað miðað við vægi
visinda og tækni. Kreutzkam (1999)
telur þetta tímabundið ástand; margt
bendi til að þetta gildismat sé á und-
anhaldi og meira jafnvægis muni
gæta í framtíðinni milli þessara
þátta. Ýmsar framtíðarspár hníga í
þessa átt að komandi kynslóð leggi
minna upp úr efnislegum gæðum,
einstaklingshyggja muni enn ríkja,
en skilgreining á lifsgæðum muni
taka meira mið af andlegum og fé-