Sveitarstjórnarmál - 01.03.2000, Blaðsíða 33

MENNINGARMÁL
lagslegum gæðum. Ungt fólk virðist
vera að hverfa frá skipuiagðri og
formbundinni félagsstarfsemi, svo
sem ungmennahreyfingum og
stjórnmálasamtökum, en leggur
meiri áherslu á sveigjanleika, val-
kosti og einstaklingsbundið fram-
boð. Einnig benda niðurstöður rann-
sókna til þess að konur vilji Qöl-
breyttara framboð menningar en
karlar (Bjarki Jóhannesson, 1998).
Síðasta atriðið er mikilvægt þegar
tekið er tillit til þeirrar þróunar t.d. í
Bandaríkjunum að konum í fyrir-
tækjarekstri, sérstaklega rekstri
smáfyrirtækja, fjölgar mjög hratt
þannig að nýsköpun í atvinnulífi á
mikið undir þátttöku kvenna
(Women’s Business Institute,
1997).
Þriðja tilgátan leiðir í raun af
hinni íyrri, að til þess að átta okkur
á menningu sem efnahagslegum
þætti verðum við að hafa fullan
skilning á menningarlegum og efha-
hagslegum félagskerfum og sam-
spili þeirra. Bæði hugtökin eru víð-
tæk þannig að hugmyndin um
menningu sem efnahagslegan þátt
getur haft þrjár hliðar ef svo má
segja. Menning sem þáttur í efna-
hagslífi svæðis eða þjóðar; menning
sem hvati íyrirtækja og fjárfesta til
athafna á viðkomandi svæði og
menning sem sameiginlegt viðmið
fyrir öll félagskerfi svæðisins eða
þjóðarinnar (Kreutzkam, 1999).
Fjórða tilgátan er að fullyrðingin
menning sem efnahagslegur þáttur
þýði fyrst og fremst að menningar-
starfsemi sé hluti af þjóðarfram-
leiðslunni, hluti af hagkerfi svæðis-
ins. En hvemig skyldi menningar-
atvinnugreinin vera að þróast á
íslandi? Hlutur fjölmiðlunar og
menningar í landsframleiðslu var
1,6% 1984 en 2,17% árið 1995
samkvæmt tölum ffá Þjóðhagsstofh-
un og Hagstofu sem nýlega voru
gefnar út. Þróun ársverka síðan
1980 var þannig að þeim fjölgaði úr
1745 árið 1980 í 3452 ársverk árið
1996, þannig að fjöldi ársverka á
þessu sviði tvöfaldaðist á tímabilinu
(Ragnar Karlsson ritstj., 1999). Það
sér ekkert fyrir endann á þessari
þróun, verið að byggja kvikmynda-
ver fyrir íslenskan kvikmyndaiðnað,
söfnum fer sífellt fjölgandi, hönnuð-
um og listamönnum fjölgar stöðugt,
svo og þeim sem hafa atvinnu af
skipulagningu menningarstarfs.
Söfn, útgáfufyrirtæki og sjálfstætt
starfandi listafólk em dæmi um fyr-
irtæki og stofnanir sem greiða laun
og skatta og em þar með hluti af at-
hafnalífi svæðisins. Þessi athafna-
semi nýtist ekki eingöngu íbúum
svæðisins heldur laðar athafnalíf á
menningarsviði öðru fremur gesti,
ferðamenn á svæðið - sem eru
tekjulind fyrir fleiri rekstraraðila.
Fimmta tilgátan vísar aftur til
þess sem vikið var að í upphafi að
menning er meðal þeirra þátta sem
gera samfélag ákjósanlegt til búsetu;
menningarstofnanir og -starfsemi
eru hluti þeirrar innri gerðar eða
gangvirkis sem laðar fólk, fjárfesta
og fyrirtæki að svæðinu
(Kreutzkam, 1999). Meðal þess sem
rannsóknir hafa leitt í ljós um
byggðamál er að menning er meðal
þeirra þátta sem fólk nefnir sem
áhrifavald þegar teknar em ákvarð-
anir um búsetu (Stefán Ólafsson,
1997). Eitt leiðir af öðm, fyrirtæki
sem er staðsett í ákjósanlegu bú-
setuumhverfi getur laðað til sín
starfsfólk sem á margra kosta völ.
Sjötta tilgátan er sú að hver sá
sem sér ástæðu til þurfi að geta nýtt
sér þjónustu og afúrðir menningar-
starfseminnar. Það er að einstakl-
ingar i öllum samfélagshópum,
stofnanir, samtök og fyrirtæki eigi
aðgang að þessum þætti efnahags-
lífs og lífsgæða.
Sjöunda tilgáta Kreutzkam (1999)
er að brýnasta verkefni þeirra er
vinna að menningarmálum sé að
auka meðvitund almennings um
stöðu og mikilvægi menningar í
efnalegu og félagslegu tilliti. Menn-
ingarstofnanir og menningarstarf-
semi má því ekki einskorðast við að
sinna þörfúm þeirra sem þegar eru
viðskiptavinir, en verður að miða að
því að fleiri meti menningu sem
einn af burðarásum samfélagsins. „í
framtíðinni höfúm við engin efhi á
að vanmeta menningu. Annars
stefhum við efhahags- og stjómkerfi
okkar í þá hættu að lærdómar verða
ekki dregnir af skynsemi manna
heldur af áfalli - en þá verður ef til
vill of seint að læra“ (Kreutzkam,
1999, bls. 27). Þessi varnaðarorð
eru gömul sannindi sem þjóðir og
samfélagshópar uppgötva aftur og
aftur á ögurstundu; ef við lítum um
öxl til sjálfstæðisbaráttu íslensku
þjóðarinnar sjáum við greinilega
skerf lista og menningar - bók-
menntir, handlistir, myndlist og tón-
list endurspegluðu og efldu sjálfs-
mynd þjóðarinnar á þeim breytinga-
timum. Á það hefur einnig verið
minnt að menning gegnir mikil-
vægu hlutverki í eflingu byggðar
þar sem menningarstarf styrkir fé-
lagslega þætti hvers byggðarlags
(Valgerður Sverrisdóttir, 1999). Hér
er einnig bent á að menning er ekki
einungis til félagslegrar og andlegr-
ar uppbyggingar, heldur einnig
efnahagslegrar.
Dæmi um áherslur á
mermingu í efnahagslegri
uppbyggingu
Víða hefur verið lögð nokkur
áhersla á menningarmál i efnahags-
legri uppbyggingu eða byggða-
stefnu þjóða og svæða. Áherslan á
menningarmál tengist gjarna hug-
myndum um að auka fjölbreytni at-
vinnulífs í anda sjálfbærrar þróunar,
s.s. að byggja atvinnulíf á sérstöðu
svæða. Má t.d. minna á að ESB hef-
ur skilgreint menningarmál sem lið í
byggðastefnu undir Markmið 5b
Þróun og grunnbreyting í dreifbýli,
en þar er meðal annars bent á hlut
menningarmála í uppbyggingu
nýrra atvinnutækifæra í kjölfar
breyttra atvinnuhátta í dreifbýli.
Af einstökum dæmum um áætl-
anir um þátt menningar í efhahags-
27