Morgunblaðið - 14.12.2013, Blaðsíða 46

46 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 14. DESEMBER 2013
Eiríkur Jónsson stærðfræðikennari var bókmenntamaður. Ég manþegar greinaflokkur hans um Íslandsklukku Laxness birtist íLesbók Morgunblaðsins. Menn biðu í ofvæni eftir hverri grein.Svo birtist þetta allt og meira til í Rótum Íslandsklukkunnar
(1981). Sumir hikuðu við að hrósa því sem Eiríkur sagði um aðföng Laxness;
menn héldu að Laxness yrði reiður – af því að hann hafði tekið orðrétt upp úr
heimildum. En Laxness reiddist ekkert, þvert á móti.
Eiríkur Jónsson var í Menntaskólanum á Akureyri á árunum fyrir heims-
styrjöldina síðari. Hann sagði mér að hann hefði eitt sinn fengið lága einkunn
fyrir ritgerð hjá mikilhæfum kennara sem síðar varð prófessor við Háskóla
Íslands. Kennarinn sagði
Eiríki að stíll hans væri ris-
lítill. Eiríkur hafði m.a. lifað
sig inn í þjóðsögur Jóns
Árnasonar í heimahúsum og
hrifist af einföldum stíl
þeirra; og hann vildi líkja
eftir þessum stíl. En á ár-
unum fyrir stríð virðast a.m.k. sumir lærifeður hafa haft aðrar stílhug-
myndir; nemendur áttu helst að hefja sig í dálitlar hæðir og skreyta texta
sinn með stílbrögðum af ýmsu tagi, sjaldgæfum orðum, orðatiltækjum og
málsháttum.
Mér varð hugsað til Eiríks Jónssonar þegar ég las bók eftir svissneskan
blaðamann, Constantin Seibt, um dagblaðastíl. Eitt af því sem hann lagði
áherslu á var einmitt að blaðamenn ættu að forðast lúin orðatiltæki og ofnot-
uð orðasambönd. En hann bætti við að þeir þyrftu alltaf að reyna að hreyfa
við lesandanum og leitast við að sjá það einstaka við hverja frétt. Það að
bóndi hefði ræktað þyngstu kanínuna væri t.d. ekki mjög spennandi frétta-
efni nema eitthvað sérstakt fylgdi, t.d. ástæða þess að viðkomandi hefði náð
þessum árangri: gamall draumur, samkeppni við nágrannann, einangrun,
harmleikur, reiknikúnst eða barnaskemmtun?
Mér fannst líka athyglisvert það sem sami maður sagði um lýsingarorð:
Notið lýsingarorðin sparlega; segið t.d. ekki glampandi sól, heldur sól; ekki
hinn dimmi næturskógur, heldur næturskógur; og alls ekki ný nýjung; og
óþarfi er að segja: hið leiðinlega nýársávarp af því að öll nýársávörp eru leið-
inleg. Svo bætir hann við: En lýsingarorð eru stórkostleg ef þau eru í and-
stöðu við nafnorðið sem þau standa með: illskulegt bros. Svipað á við um at-
viksorð: Hún sagði kaldranalega: „Góðan daginn, ástin mín.“ Eða: „Þú,
tíkarsonur,“ sagði hún vingjarnlega.
Útúrdúra ber blaðamönnum að forðast, segir Seibt og tekur dæmi úr grein
um þekktan hagfræðing: „Skákáhugi hans er mikill. Enn þann dag í dag
byggir hann margar efnahagshugmyndir sínar á þessu fígúruspili sem
breiddist út um allan heim í kjölfar uppgangs múslimaríkja á 13. öld.“
Dagblöð fá ekki mörg „lík“ um þessar mundir, síst meðal ungs fólks. Fé-
lagi minn gerði sig reiðan út af þessu og sagði: „Ropaðu á feisbók – og þú
færð tuttugu lík; rektu við – og líkin verða þrjátíu.“
Málið
El
ín
Es
th
er
Hér er frétt, í blaðinu, um
ófærðina fyrir vestan:
„Fullt af snjó. Allt fast.“
Vá! Stutt og
laggóð frétt!
Tja, allavega
stutt.
… og þú færð
tuttugu „lík“
Tungutak
Baldur Hafstað
bhafstad@hi.is
Það er gömul saga og ný að fyrrverandi stjórn-málamenn eiga erfitt með að fóta sig í tilver-unni og þó sérstaklega á vinnumarkaði eftirað stjórnmálaferli þeirra lýkur. Vinnuveit-
endur hafa takmarkaðan áhuga á að ráða þá til starfa
og hafa efasemdir um að vinnuframlag þeirra verði
mikið. Menn sem hafi vanizt því árum saman að eyða
vinnudeginum á fundum, séu ekki líklegir til mikilla
átaka. Það er að mestu liðin sú tíð að þeir geti gengið
að sendiherraembættum eða bankastjórastöðum vísum.
Þessi vandi fyrrverandi stjórnmálamanna er ekki
bundinn við Ísland eitt. Þannig er þetta beggja vegna
Atlantshafs.
Það eru einna helzt fjármálafyrirtæki sem telja sér
hag af því að fá fyrrverandi stjórnmálamenn til starfa
og þá aðallega í stjórnum. Á þessu hefur bryddað hér
fyrst nú hin síðustu ár en hefur lengi tíðkazt í öðrum
löndum. Fyrrverandi stjórnmálamenn hafa gjarnan
þau tengsl við nýja valdamenn sem fjármálafyrirtækin
þurfa á að halda.
Í ljósi þessa hefðbundna vanda fyrrverandi stjórn-
málamanna hefur verið athygl-
isvert að fylgjast með Guðna
Ágústssyni, fyrrverandi þing-
manni, ráðherra og formanni
Framsóknarflokks, eftir að hann
hvarf af hinum pólitíska vett-
vangi. Ekki verður betur séð en
vinsældir Guðna meðal almennings hafi margfaldast
eftir að hann hætti afskiptum af stjórnmálum og
spurning hvort pólitísk áhrif hans eru ekki meiri nú en
þau voru þá og er þá átt við meginmál en ekki af-
greiðslu dægurmála frá einum degi til annars.
Þessar vangaveltur verða til vegna þess að fyrir
skömmu kom út bók sem heitir Guðni – léttur í lund
og hefur að geyma gamansögur, aðallega úr hinu póli-
tíska mannlífi. Bókin nýtur vinsælda – eins og höfund-
urinn – eins og sjá má á bóksölulistum.
Hver er skýringin á því að fyrrverandi stjórn-
málamaður virðist ganga í endurnýjun lífdaga á þann
veg að á hann virðist meira hlustað nú heldur en þegar
hann gegndi háum embættum í þágu þjóðar sinnar?
Það er ekki auðvelt að finna svar við þeirri spurningu
enda fá dæmi um slíkt í okkar stjórnmálasögu.
Tilgáta mín er sú – og það er bara tilgáta – að Guðni
Ágústsson sameini í persónu sinni ýmsa þá eiginleika í
meira en þúsund ára sögu íslenzku þjóðarinnar, sem
henni þyki einna mestu skipta og henni þykir vænzt
um. Hann talar fallegt og kjarnyrt mál. Hann hefur
sögu þjóðarinnar í blóðinu eins og sjá má á ævisögu
hans, sem kom út 2007 og hlýtur að teljast fyrsta bindi
hennar. Hann virðist þekkja út og inn helztu persónur
þeirrar sögu.
Um þau tengsl snýst fyrsta sagan í hinni nýju bók
Guðna. Hún er svona:
„Þekkt er dálæti mitt á hetjunni Gunnari Hámund-
arsyni á Hlíðarenda. Eitt sinn gerðist það í ríkisstjórn
Davíðs Oddssonar að Páll Pétursson, félagsmálaráð-
herra hóf máls á því að ríkið yrði að kaupa Víðimýri í
Skagafirði til að koma jörðinni inn á heimsminjaskrá.
Tók ég þá að tala um að ríkið yrði að eignast Hlíð-
arenda í Fljótshlíð. Tugir einstaklinga ættu þá jörð nú,
deilur væru á milli þeirra og engin leið að koma því í
kring að hægt væri að segja sögu Gunnars á Njálu-
slóðum. Davíð hafði góðan skilning á beiðni Páls um
Víðimýri en tók að leiðast þrákelkni mín með Hlíð-
arenda svo hann sagði nokkuð hvasst og horfði á mig:
„Ja, það var verst að þið Gunnar gátuð ekki gert út
um þetta með Hlíðarenda meðan þið voruð báðir á
lífi.“
Guðni Ágústsson hefur verið í fremstu röð þeirra
sem tekið hafa upp baráttu gegn aðild Íslands að Evr-
ópusambandinu síðustu árin og aldrei hvikað hárs-
breidd í þeirri baráttu. Raunar er það athyglisvert við
þá baráttu að þar hafa bændur landsins komið mikið
við sögu en útgerðarmenn varla
sést. Hvað ætli geti valdið því?
Ætla mætti að útgerðarmenn
teldu það sér í hag að berjast
gegn slíkri aðild. Nú er það eitt
helzta deilumálið innan Evrópu-
sambandsins hvort franskir og
spænskir togarar megi veiða með botnvörpu. Og hvar
skyldu Spánverjar og Frakkar veiða með botnvörpu?
Undan ströndum Skotlands og Írlands.
Við Íslendingar þekkjum frá fyrri tíð slíkar veiðar,
þótt þar væru aðallega Bretar að verki og að hluta til
Þjóðverjar.
Sennilega er Guðni Ágústsson einn sterkasti tals-
maðurinn sem landbúnaðurinn á um þessar mundir en
það er sú atvinnugrein okkar sem kannski á sér mesta
vaxtarmöguleika á þessari öld, þegar horft er til vatns-
skorts og loftslagsbreytinga í öðrum heimshlutum. Í
því samhengi er umhugsunarefni, hvort þær hug-
myndir sem nú eru uppi um að Landbúnaðarháskólinn
á Hvanneyri renni inn í Háskóla Íslands eigi rétt á sér.
Er hugsanlegt að í stað þess að sá sögufrægi skóli
hverfi inn í stærri einingu sé meira vit í að sameina
undir merkjum hans fleiri þætti sem lúta að uppbygg-
ingu landbúnaðarins á næstu áratugum, þar á meðal
vísindastarfsemi? Hvanneyri hefur alltaf verið þunga-
miðja í Borgarfirði og getur orðið það í ríkara mæli í
framtíðinni.
Sú saga sem mér þykir mest um vert í hinni nýju
bók Guðna er sagan um kossinn og kúna. Hann boðaði
sem landbúnaðarráðherra til blaðamannafundar í fjósi
á Stóra-Ármóti um þá spurningu, hvort flytja ætti inn
kýr frá Noregi. Morgunblaðið snerist gegn þeim
áformum á þeim tíma.
Um kossinn og kúna segir Guðni í bók sinni:
„Í lok fundarins lét ég vel að einni kúnni, henni
Skrautu og smellti kossi á kaldar granirnar svona til
að sýna hversu vænt mér þætti um þá íslenzku.“
Það er þessi tilfinning fyrir því, sem íslenzkt er, sem
markar Guðna Ágústssyni sérstöðu.
Um kossinn og kúna
Hvað er það sem markar
Guðna Ágústssyni sérstöðu?
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Franski rithöfundurinn Voltairevar kunnur að andríki, svo að
margt er eignað honum, sem hann á
ekki. Ein frægasta setningin er:
„Ég er ósamþykkur því, sem þú
segir, en ég mun fórna lífinu fyrir
rétt þinn til að segja það.“ Voltaire
sagði þetta aldrei, heldur er þetta
endursögn S. G. Tallentyres (sem
hét réttu nafni Evelyn Beatrice
Hall) á skoðun Voltaires á því, er
bókin Sálin eða D’Esprit eftir
Helvetius var brennd opinberlega
árið 1759.
Maríu Antoinettu, drottningu
Frakklands fram að byltingu, hafa
verið eignuð fleyg orð, þegar henni
var sagt, að þegna hennar vantaði
brauð: „Þá geta þau borðað kökur.“
Hvergi eru til neinar heimildir um,
að drottning hafi sagt þetta. Hins
vegar hefur heimspekingurinn
Jean-Jacques Rousseau nánast
sömu orð eftir ónafngreindri prins-
essu í Játningum sínum, VI. bók, en
þær voru ritaðar, nokkrum árum
áður en María Antoinetta kom fyrst
til Frakklands.
Ein kunnustu orðin, sem eignuð
eru manni ranglega, tengjast líka
frönsku stjórnarbyltingunni, sem
hófst 14. júlí 1789 með árásinni á
Bastilluna í París. Þegar Nixon
Bandaríkjaforseti fór til Kína með
fríðu föruneyti 1972, var Zhou
Enlai, forsætisráðherra Kína,
spurður, hvað honum fyndist um
áhrif frönsku stjórnarbylting-
arinnar. „Það er of snemmt að segja
til um það,“ svaraði Zhou. Þetta
höfðu margir til marks um djúpa
visku hins kínverska stjórnmála-
manns, næstráðanda Maós. Talið
var að Kínverjar væru spekingar
miklir, sem hugsuðu til langs tíma
ólíkt Vesturlandamönnum.
Í ljós hefur komið að þetta er
rangt, eins og dr. Guðni Jóhann-
esson sagnfræðingur benti mér
fyrstur á, en má meðal annars sjá í
Financial Times 10. júní 2011. Kín-
verskar heimildir sýna að um var að
ræða samtal Zhous við öryggis-
málaráðgjafa Nixons, Henry Kiss-
inger, og Zhou var að svara spurn-
ingu um stúdentaóeirðirnar í París
1968, sem sumir æskumenn kölluðu
þá byltingu. Bandarískir sendimenn
í föruneyti Nixons staðfesta þetta.
Verður góð saga hér að víkja fyrir
boðorði Ara fróða um að hafa það
jafnan, sem sannara reynist.
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Þau sögðu það aldrei