Morgunblaðið - 17.01.2014, Síða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 17. JANÚAR 2014
BAKSVIÐ
Guðmundur Magnússon
guðmundur@mbl.is
Í dag er Eimskipafélag Íslands 100
ára. Er það með elstu starfandi fyr-
irtækjum hér á landi. Það hefur að
auki mikla sérstöðu meðal atvinnu-
fyrirtækja vegna þess hve saga þess
hefur verið samofin þjóðarsögunni.
Stofnun Eimskipafélagsins var
þáttur í sjálfstæðisbaráttunni í upp-
hafi síðustu aldar. Með félaginu tóku
Íslendingar samgöngur og flutninga
til og frá landinu í eigin hendur. Þeir
voru ekki lengur upp á aðrar þjóðir
komnir eins og verið hafði um aldir.
Hin gífurlega þátttaka almennings í
hlutafjárútboði félagsins á árunum
1914 til 1917 er þáttur í þeirri þjóð-
legu vakningu sem leiddi til fullveld-
isins 1918 og stofnunar lýðveldis
1944. Heitið sem almenningur gaf
því í upphafi, „Óskabarn þjóð-
arinnar“, var einlægt og sýnir vel
hrifningu og stolt landsmanna.
Bjargvættur á tímum styrjalda
Þýðing Eimskipafélagsins fyrir
Íslendinga sannaðist ekki síst í
heimsstyrjöldunum á öldinni sem
leið þegar erlend skipafélög hættu
siglingum hingað. Eimskip hóf að
sigla til Bandaríkjanna í fyrri
heimsstyrjöldinni og þær siglingar
komu í veg fyrir alvarlegan skort á
ýmsum nauðsynjavörum í landinu. Í
upphafi síðari heimsstyrjaldar, vet-
urinn 1939 til 1940, sannaðist enn
þýðing félagsins fyrir aðdrátt nauð-
synja til landsins. Erlendu skipa-
félögin drógu sig í hlé en Am-
eríkusiglingar Eimskipafélagsins
komu í veg fyrir að hér skapaðist
vandræðaástand.
Eimskipafélagið var stofnað sem
hlutafélag. Í raun var félagið það
sem kallað er þjóðþrifafyrirtæki.
Það var stofnað til að gera gagn en
ekki til að skapa eigendum sínum,
hluthöfunum, sérstakan fjárhags-
legan ágóða. Fyrstu áratugina sem
félagið starfaði var þetta í senn
styrkleiki og veikleiki Eimskipa-
félagsins.
Styrkurinn fólst í hinni breiðu
samstöðu almennings um að leggja
fé í fyrirtækið, skipta við það og
styðja með margvíslegum hætti á
erfiðleikatímum. Annmarkinn var
aftur á móti að til félagsins voru
snemma gerðar margvíslegar kröf-
ur um þjónustu sem erfitt var að
uppfylla og voru á stundum ósam-
rýmanlegar eðlilegum rekstri þess.
Ekki mátti hafa hagkvæmni og arð-
semi að leiðarljósi.
Ný flutningastefna
Þetta breyttist þegar fram liðu
stundir og Eimskipafélagið lagaði
sig að nútímakröfum til fyrirtækja.
Tækniþróunin hafði líka mikil áhrif.
Gámar og tölvur byltu flutninga-
starfseminni.
Í byrjun níunda áratugarins
mörkuðu stjórnendur Eimskipa-
félagsins nýja flutningastefnu, þar
sem lögð var áhersla á að félagið
annaðist alhliða vöruflutninga, ekki
aðeins með skipum frá einni höfn til
annarrar, heldur einnig landleiðis og
loftleiðis. Þetta tengdist þeim um-
skiptum sem urðu með gámunum,
hinum stöðluðu einingaflutningum.
Litið var á skipin sem einn hlekk af
mörgum í flutningakeðju.
Á tíunda áratugnum hóf félagið
markvissa þátttöku á innlendum
hlutabréfamarkaði. Leiðarljósið var
að hafa ekki öll eggin í sömu körfu,
dreifa áhættunni af flutninga-
starfseminni. Þessi fjárfesting-
arstarfsemi varð árangursrík en
jafnframt mjög umdeild. Ýmsum
þótti félagið orðið of fyrirferð-
armikið í íslensku þjóðfélagi. Þær
deilur mögnuðust þegar félagið var í
byrjun þessarar aldar orðið eigandi
að nokkrum stærstu útgerðarfyr-
irtækjum landsins.
Eigendaskipti
Deilurnar um stöðu og stefnu
Eimskipafélagsins voru rótin að eig-
endaskiptum á félaginu haustið
2003. Björgólfsfeðgar, Björgólfur
Guðmundsson og Björgólfur Thor
Björgólfsson, sem þá höfðu nýlega
eignast Landsbankann, náðu yf-
irráðum yfir Eimskipafélaginu,
brutu starfsemi þess upp og seldu
einstakar einingar rekstrarins. Yf-
irlýst markmið var að Eimskipa-
félagið einbeitti sér framvegis að
flutningastarfsemi. Árið 2005 seldu
þeir viðskiptafélaga sínum, Magnúsi
Þorsteinssyni, Eimskipafélagið og
innlimaði hann það í eignarhalds-
félag sitt Avion Group sem sinnti
bæði flugrekstri og skiparekstri.
Flutningastarfsemin reyndist
Magnúsi og þeim sem í framhaldinu
keyptu hluti í félaginu ekki nægt
verkefni. Félagið hóf að fjárfesta í
rekstri kæli- og flutningageymslna
víða um heim, óháð aðalmörkuðum
félagsins og siglingaleiðum. Var svo
komið eftir tugmilljarða fjárfest-
ingar árið 2007 að Eimskipafélagið
var orðið stærsta frystigeymslufyr-
irtæki í heimi. En þessar stórtæku
fjárfestingar reyndust flestar afar
misráðnar, byggðust ekki á nægri
þekkingu og yfirsýn, og svo var
komið árið 2008, þegar kreppa skall
á í fjármálaheiminum, að félagið rið-
aði á barmi gjaldþrots.
Viðreisn félagsins
Umskipti urðu haustið 2009 þegar
lánardrottnar Eimskipafélagsins
samþykktu að félagið fengi að leita
nauðasamninga við skuldunauta
sína. Þar með sköpuðust forsendur
fyrir endurreisn félagsins og áfram-
haldandi starfsemi. En ekki var
þetta sársaukalaust því fyrri hlut-
hafar töpuðu öllu sínu og ótryggðir
kröfuhafar urðu að gefa skuldir eft-
ir. Stærstu kröfuhafarnir og banda-
ríski fjárfestingasjóðurinn Yucaipa
eignuðust þá Eimskipafélagið og
skráðu það af markaði.
Viðreisn Eimskipafélagsins und-
anfarin ár hefur gengið vonum
framar. Fjárhagsstaða þess er
traust og það hefur á ný verið skráð
í kauphöllina. Nýir eigendur hafa
bæst í hluthafahópinn, svo sem líf-
eyrissjóðir. Leggja stjórnendur
Eimskipafélagsins nú mikla áherslu
á að hefja til vegs gömul gildi þess
og að byggja á upprunalegu meg-
inhlutverki sem það var stofnað til
að sinna 1914, flutningastarfsem-
inni. Er ekki annað að sjá en að
framtíð félagsins sé björt þegar ald-
arafmælisins er minnst.
Guðmundur Magnússon er höf-
undur bókarinnar Eimskipafélag Ís-
lands í 100 ár. Saga félagsins sem
kom út í dag.
Morgunblaðið/Ómar
Sagan samofin þjóðarsögunni
100 ár liðin frá
stofnun Eimskipa-
félags Íslands
Félagið kallað
„Óskabarn þjóð-
arinnar“
Myndina tók Magnús Ólafsson á fjórða áratugnum.
Eimskipafélag Íslands 100 ára
Höfuðstöðvar Gamla Eimskipafélagshúsið við Pósthússtræti og Steinbryggjan. Í húsinu er nú hótel og höfuðstöðvar félagsins eru í Sundahöfn.