Læknablaðið - 15.03.2002, Page 71

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÍÐORÐAPISTILL
1 42
Eíntala, fleirtala
Jóhann Heiðar
Jóhannsson
johannhj@landspitali.is
RUNÓLFUR PÁLSSON, LYFLÆKNIR OG NÝRNASÉRFRÆÐ-
ingur, sendi fyrirspurn um notkun eintölu og fleirtölu
í samsettum heitum. Tilefnið var heiti á sýni sem tek-
ið er úr nýra. Runólfur sagði að slíkt sýni væri oftast
nefnt nýrnasýni. en honum finnst ekki rökrétt að
notuð sé fleirtala í fyrri hluta orðsins þegar um er að
ræða sýni úr einu (öðru) nýra. Slíkt vill hann nefna
nýrasýni. Undirritaður vill taka undir þetta. Sýni úr
einum eitli verði á sama hátt eitilsýni, og sýni úr einni
slagæð verði slagæðarsýni.
Iðorðasafn lækna verður ekki að miklu gagni við
rannsókn á þessu máli. Par má finna almenn sýna-
heiti, svo sem fleygsýni, nálarsýni, stroksýni, stungu-
sýni, vefsýni og vefjasýni, en engin sértæk heiti á líf-
færasýnum. Spytja má þó hvort draga megi einhvetja
ályktun af því að til eru bæði heitin vefsýni, sem túlka
má sem sýni úr einum vef, og vefjasýni, sem túlka má
sem sýni úr fleiri vefjum. Sé svo, að almennu heitin
verði að geta vísað til fjölda vefja, má gera ráð fyrir
að sértæku heitin verði einnig að geta gefið til kynna
fjölda líffæra. Gera verður þá ráð fyrir heitum til við-
eigandi aðgreiningar, svo sem citilsýni og eitlasýni,
garnarsýni og garnasýni, lungasýni og lungnasýni.
Gefa má þá almennu skýringu að eintölumyndin eigi
við um sýni úr aðeins einu líffæri, en að fleirtölu-
myndin vísi til þess að sýni komi úr fleiri en einu líf-
færi.
Vera má að sumum læknum finnist hér full langt
seilst í orðfræðilegri nákvæmni. Undirritaður fékk til
dæmis engar undirtektir á orðanefndarfundi við
þeirri hugmynd að glandula adrcnalis yrði endur-
skírð og látin heita nýrahetta til að gefa rými fyrir
fleirtöluna nýrnahettur. Honum var að bragði á það
bent að Ijósastaur við götubrún bæri oftast einungis
eitt ljós og hefði hingað til ekki verið amast við því
heiti. í sumum tilvikum getur þó skipt máli að geta
aðgreint fjölda líffæra. Nýraígræðsla er strangt tekið
annað fyrirbæri en nýrnaígræðsla.
Biopsia
Gríska heitið biopsia er myndað úr nafnorðunum
bios sem merkir líf og ops sem merkir auga. Opsis
merkir hins vegar sýn, sjón eða skoðun. Að lokum
kemur svo viðskeytið -ia sem oft er notað til að tákna
stöðu eða ástand. Uppflettingar í erlendum læknis-
fræðiorðabókum gefa til kynna að heitið biopsia sé
notað á tvo vegu: 1. um þann feril eða þá aðgerð að
fjarlægja vef(i) úr lifandi líkama og rannsaka með
skoðun, oftast smásjárskoðun, og 2. um sýnið eða
vefinn sem fjarlægður er. íðorðasafn lækna birtir og
þýðir enska nafnorðið biopsy á sambærilegan hátt: 1.
vefsýnitaka. 2. vefsýni, vefjasýni. A síðustu árum hafa
svo komið fram heitin lífsýni og lífsýnistaka sem eru
enn nákvæmari þýðingar á upprunalega gríska heit-
inu. I læknisfræðilegu samhengi má oft sleppa orð-
hlutanum líf- án þess að hætta sé á misskilningi. Skin
biopsy verður þannig: 1. húðsýnistaka. 2. húðsýni.
Til gamans eru nokkur almennu lífsýnaheitanna
úr íðorðasafni lækna tilgreind og þýðingar Iðorða-
safnsins lagfærðar þannig að báðar ofangreindar
merkingar komi fram í hverju tilviki: brush biopsy 1.
burstasýnistaka. 2. burstasýni; endoscopic biopsy 1.
holspeglunarsýnistaka, holsýnistaka. 2. holspeglun-
arsýni, holsýni; excision biopsy 1. brottskurðarsýnis-
taka. 2. brottskurðarsýni; needle biopsy 1. nálarsýnis-
taka. 2. nálarsýni; surface biopsy 1. yfirborðssýnis-
taka. 2. yfirborðssýni; wedge hiopsy 1. fleygsýnistaka.
2. fleygsýni.
Sjálfnæmi
Lilja Sigrún Jónsdóttir, læknir, er ráðgjafi við dánar-
meinaskráningu Hagstofu íslands. Hún sendi fyrir-
spurn vegna autoimmune hepatitis en sá sjúkdómur
birtist ekki sem sjálfstæð samsetning í íðorðasafninu.
Hcpatitis er lifrarbólga og autoimmune vísar í
ónæmissvörun sem beinist gegn eigin vef eða líffæri.
íðorðasafn lækna notar heitið sjálfsnœmi sem undir-
ritaður vill frekar nefna sjálfnœmi með því að beita
stofnsamsetningu en ekki eignarfallssamsetningu.
Autoimmunc hcpatitis verður þá sjálfnæmislifrar-
bólga.
Heiti á sjónusjúkdómi
Eiríkur Sigurðsson, starfsmaður hjá Islenskri erfða-
greiningu, sendi tölvupóst og bað um aðstoð vegna
sjúkdómsheitisins rctinitis pigmcntosa. Læknisfræði-
orðabók Dorlands lýsir fyrirbærinu þannig: Hópur
sjúkdóma sem oftast eru arfgengir og einkennast af
tapi á sjónuviðbrögðum (samkvœmt sjónurafriti),
sjónurýrnun, þrengingu á sjónuœðum, kekkjun á
litarefni sjónu og þrengingu á sjónsviði. Latneska
heitið er hvorki nákvæmt né nægilega gegnsætt.
Kctinitis merkir sjónubólga, en um slíkt er þó ekki að
ræða. Pigmentosa merkir hins vegar litar- eða litaður
og vísar einungis í brúnu litarkekkina sem greinast
við augnspeglun. Bein þýðing gæti því verið litar-
sjónubólga. Iðorðasafn lækna hefur gert tilraun til
lagfæringar og birtir íslenska heitið sjónufreknur
með útskýringunni: Litefnahrörnun sjónu. Undirrit-
aður tók þá stefnu í svari sínu til Eiríks að blanda
saman heitinu og skýringunni og leggja meiri áherslu
á litarblettina til að auka á gegnsæið. Úr varð ný
tillaga að íslensku heiti: litblettótt sjónuhrörnun. Nú
sem fyrr væri gaman að fá að heyra viðbrögð þeirra
sem telja sig málið varða.
Læknablaðið 2002/88 247