Læknablaðið - 15.09.2002, Blaðsíða 9

RITSTJÓRNARGREINAR
Misnotkun lækna og lyfja
Síðastliðið vor komu upp umræður um morfínmis-
notkun, dauðsföll af hennar völdum, lækna sem ávísa
þessum lyfjum til fíkla, lyíjafalsanir fíkla, sölu þessara
lyfja á götunni, viðhaldsmeðferð ópíumfíkla og fleira
sem snýr að þessum málaflokki. Mörgum þótti um-
ræðan löngu tímabær og þörf þó svo að allir hafi ekki
verið sammála. Óþarfi hafi verið að ræða þetta í
fjölmiðlum og á jafn opinskáan hátt og gert var. Sum-
um læknum hefur ef til vill þótt vegið að heiðri stétt-
arinnar en langtum fleirum tel ég þó að hafi þótt
þetta þörf umræða og orðið til að vekja menn til um-
hugsunar um allar lyfjaútskriftir.
Sjúklingahópurinn sem við á Vogi önnumst er um
margt ólíkur sjúklingum annarra lækna en er þó það
íjölmennur og fyrirferðarmikill innan heilbrigðiskerf-
isins að allir læknar verða að taka tillit til hans og hafa
auk þess vakandi auga með hættum sem stafar af lyfj-
um sem geta valdið ávana og fíkn. Sum lyf sem gagn-
ast sjúklingum vel í upphafi geta stundum snúist upp í
andhverfu sína með því að valda umtalsverðu heilsu-
tjóni, andlegri og félagslegri vanlíðan og fjölskyldu-
harmleik sem endar með skipbroti einstaklingsins.
Lyfin sem eiga að hjálpa skaða ekki eingöngu sjúk-
linginn heldur líka þá sem næst honum standa. Mikil
aukning hefur orðið á útskriftum allra þessara lyfja
undanfarin ár og skýrist sú aukning ekki af auknum
fjölda sjúklinga heldur er verið að misnota þessi lyf í æ
ríkari mæli en áður tíðkaðist, en þær upplýsingar má
lesa meðal annars út úr tíðnitölum hér á Vogi undan-
farin ár.
Fíkniefnasjúklingurinn sækir í vímu og það sem
einkennir hann er að finni hann til vímu eru miklar
líkur á stjórnleysi í neyslu hvað varðar magn, tíma-
setningar og gjörðir. Annað sem einkennir fíkilinn er
afneitunin, hann talar sjálfan sig til og finnst allt vera
undir eftirliti og í góðum málum þó hann sé í stöðugri
neyslu. Hér er ábyrgð læknanna mikil, því það er
ekki eins að taka lyf sem fengin eru hjá lækni og að
taka þau sem maður fær á svörtum markaði. Pað
skiptir engu þó lyfin geti oft verið mun verri en hin
svokölluðu ólöglegu eiturlyf, stundum eru ólöglegu
vímuefnin einnig til sem lyf eins og amfetamín.
Óvirkur alkóhólisti sem var vanur að nota áfengi
getur hæglega fallið við að taka vímuframkallandi lyf,
alveg óháð því hvort það er fengið gegn lyfseðli eða
ekki.
Upphaflega átti þessi grein að fjalla um mis-
notkun lyfja eða „læknadóp“ en ég kýs að kalla hana
einnig misnotkun lækna því sjúklingarnir misnota oft
okkur læknana með því að spinna upp ótrúlegustu
lygavefi eða hafa marga lækna í takinu, segjast taka
lyfin í lækningalegum skömmtum, en raunin er oft
allt önnur, ein tafla þrisvar á dag verður 30 eða 60 á
dag. Fáir sem ég tala við taka eina mogadon í einu,
flestir tala um að taka allt spjaldið í einu, eða 10 töflur,
og það nokkrum sinnum á dag. Sjaldan eru lyfin
notuð ein og sér heldur vill fíkillinn krossa þau með
áfengi, kaffi eða öðrum lyfjum löglegum eða ólögleg-
um. A Vog koma líka þeir sem misnota lausasölulyf
eins og parkódín í óhóflegu magni, ekki er óalgengt
að þessir sjúklingar séu að taka 50-80 töflur á dag og
maður undrast hvernig það megi vera með allt þetta
parasetamól og leiðir hugann að því hvort ekki ætti
hreinlega að banna lausasölu þessara lyfja. Fíkn sjúk-
linga í þessi lyf er slík að þeir svífast einskis til að
verða sér úti um þau. Hér eru læknar plataðir hægri
vinstri og það er vafalaust alveg eðlilegt að við séum
gabbaðir því við eigum að bera visst traust til sjúk-
lingsins. Það sem þarf er virkara eftirlit með sjúkling-
um sem misnota lækna.
Þá fáum við stundum sögur af læknum sem selja
lyfseðla, einn fjölskyldumeðlimur var sendur til lækn-
isins til að sækja lyfseðla á hvern meðlim fjölskyld-
unnar og greiðir ákveðið gjald fyrir hvern seðil án
þess að sjá lækninn, ég hef spurt um gjaldið og það er
mun hærra en viðtal kostar. Sumir skrifa uppá örorku
fyrir sína sjúklinga sem koma svo á læknamóttökuna
til að sækja sér lyfseðla og skrifa undir í leiðinni fyrir
komu á stofu, þeir greiða ekkert en fá lyfseðil án þess
að hitta lækninn eða þá að þeir hitta hann í mýflugu-
mynd. Þá eru sumir sem fá svo ótakmarkað af lyfjum
hjá læknum sínum að þeir halda sér og öðrum uppi á
dópi. Sjúklingar selja oft lyf sem þeir fá ávísað af
læknum á svörtum markaði, sem dæmi má nefna að
100 töflur af 60 mg contalgyni kosta fyrir öryrkja 641
kr. úr apóteki en þeir geta selt hverja töflu á 2000 kr.
stykkið eða pakkann á 200.000 kr. Þennan leik leika
sumir til að fjármagna eigin neyslu ólöglegra vímu-
efna sem þeir fá hjá fíkniefnasölum, þannig rennur
þetta fé í neðanjarðarhagkerfi fíkniefnaheimsins á ís-
landi en sá heimur er skipulagðari en almennt er talið
að okkar mati hjá SÁÁ. Læknar geta þannig verið að
leggja vel skipulagðri glæpastarfsemi þessa lands lið
með lyfjaútskriftum án þess að gera sér nokkra grein
fyrir því. Spurningin er hvort það sé þetta sem við
læknar viljum eða hvort við viljum virkara eftirlit með
okkur læknum og sjúklingum okkar? Slíkt eftirlit ætti
ekki að miða að því að svipta menn leyfi heldur fyrst
og fremst þarf það að vera það virkt að það geti séð
hverjir eru farnir að spora úr í lyfjaútskriftum sínum
og koma með vingjarnlegar ábendingar til þeirra,
kynna fyrir læknum þá sjúklinga sem hafa orðið upp-
vísir að því að misnota kerfið og til að kenna og leið-
beina læknum varðandi vímuefni og vímuefnafíkn.
Einar Rúnar
Axelsson
Höfundur er læknir á Vogi.
Læknablaðið 2002/88 621