Læknablaðið - 15.09.2002, Blaðsíða 34

FRÆÐIGREINAR / HJARTA- OG ÆÐASJÚKDÓMAR
Hringja - hnoða
Tillaga að einfölduðum viðbrögðum almennings
við hjartastoppi utan sjúkrahúss
Davíð O. Arnar
Svanhildur
Þengilsdóttir
Bjarni Torfason
Felix Valsson
Gestur Þorgeirsson
Hildigunnur
Svavarsdóttir
Jón Baldursson
Jón Þór Sverrisson
Þórður Þorkelsson
Frá Endurlífgunarráði.
Fyrirspumir og bréfaskipti:
Davíð O. Arnar,
Endurlífgunarráði,
Landlæknisembættinu,
Laugavegi 116,105 Reykjavík.
davidar@landspitali.is
Hjartastopp hjá fullorönum er í miklum meirihluta
tilfella orsakað af sleglahraðtakti (ventricular tachy-
cardia) eða sleglatifi (ventricular fibrillation). Ef slegla-
tif er orsökin er rafstuð á brjóstholið það eina sem
dugar til að koma aftur á reglulegum sínustakti. Þegar
hjartastopp verða utan sjúkrahúss líður hins vegar oft
einhver tími þar til rafstuðsgjafi kemur á vettvang,
yfirleitt með sjúkrabifreið. Ef vitni eru að hjarta-
stoppi utan sjúkrahúss skiptir gríðarlega miklu máli
að hefja grunnendurlífgun sem allra fyrst eftir að
kallað hefur verið á aðstoð. Slík viðbrögð geta lengt
þann tíma sem sjúklingur er í sleglatifi eða slegla-
hraðtakti og auka þannig líkur á að mögulegt sé að
koma aftur á sínustakti með rafstuði (1). Jafnframt
getur þetta dregið úr hættu á heilaskaða ef einstak-
lingurinn lifir hjartastoppið af (2). Mikilvægi þess er
augljóst þar sem hæfni þeirra sem lifa af hjartastopp
fer að miklu leyti eftir því hvort heilastarfsemi hefur
orðið fyrir varanlegum skaða eða ekki.
Grunnendurlífgun felur í sér öndunaraðstoð,
gjaman með munn-við-munn-öndun, og hjartahnoð.
Mörgum leikmönnum reynist erfitt að muna ná-
kvæmlega hvernig framkvæma á þessa öndun (3).
Jafnframt hefur á undanförnum árum komið í ljós að
talsverð tregða er meðal þeirra sem verða vitni að
hjartastoppi að nota munn-við-munn-öndun, sérstak-
lega hjá ókunnugum. Astæðurnar fyrir því eru marg-
víslegar, hræðsla við smitsjúkdóma vegur þar sjálf-
sagt þungt en aðrar ástæður eins og að gera illt verra
eða jafnvel ótti við skaðbótaskyldu skipta sjálfsagt
einnig máli (4,5) og draga þessar staðreyndir líklega
talsvert úr því að endurlífgun sé reynd af þeim sem
eru nærstaddir þegar hjartastopp verður hjá ókunn-
ugum utan sjúkrahúss.
I nýlegri viðhorfskönnun meðal almennings á ís-
landi kom í ljós að ekki skipti máli fyrir yfirgnæfandi
meirihluta hvort grunnendurlífgun utan sjúkrahúss
væri einfölduð á þann hátt að einungis væri fram-
kvæmt hjartahnoð (6). Þessar niðurstöður eru athygl-
isverðar, en hins vegar kann að vera að raunveruleik-
inn sé annar. I samantekt á starfsemi neyðarbíls á
Reykjavíkursvæðinu fyrir árin 1991-1996 kom í ljós
að endurlífgun var reynd af nærstöddum í 43% til-
fella þegar vitni voru að (7). Rétt er að taka fram að
ekki var lagt mat á gæði endurlífgunartilraunanna hjá
þeim sem voru nærstaddir.
A allra síðustu árum hefur verið skoðað bæði í
dýralíkönum og hjá mönnum hversu mikilvægur
öndunarþátturinn er í raun við endurlífgun. í ljós hef-
ur komið að í hundamódeli þar sem framkallað var
sleglatif dugði hjartahnoð eitt og sér til að viðhalda
súrefnismettun yfir 90% í meira en 4 mínútur (8).
Þessar niðurstöður og fleiri hafa hvatt til endurskoð-
unar á mikilvægi öndunaraðstoðar á fyrstu mínútun-
um eftir hjartastopp. í dýralíkönunum hefur verið
reynt að líkja eftir aðstæðum þar sem vitni eru að
hjartastoppi. Hefur verið borinn saman árangur af
fullri endurlífgun með hjartahnoði og öndunarað-
stoð, hjartahnoði eingöngu og engri grunnendurlífg-
un í stuttan tíma en síðan hefur verið gefið rafstuð, lyf
og full endurlífgun (9,10). Niðurstöður þessara rann-
sókna sýna að grunnendurlífgun með hjartahnoði og
öndunaraðstoð skilar sams konar árangri og hjarta-
hnoð eingöngu, á fyrstu mínútunum eftir hjartastopp,
en hvort tveggja er betra en engin grunnendurlífgun.
í stórri en óslembaðri evrópskri könnun á endur-
lífgunartækni leikmanna sem höfðu komið að eða
orðið vitni að hjartastoppi utan sjúkrahúss kom í ljós
að þeim sjúklingum sem eingöngu höfðu fengið hjarta-
hnoð vegnaði ekki síður en þeim sem bæði fengu
hnoð og blástur (11). Þeim sem enga meðferð fengu
vegnaði hins vegar verst allra. Niðurstöður rann-
sókna á endurlífgun utan sjúkrahúss í Reykjavík hafa
einnig gefið til kynna mikilvægi grunnendurlífgunar,
en í þeirri rannsókn var þó ekki gerður greinarmunur
á hnoði einu sér annars vegar og hnoði ásamt blæstri
hins vegar (7).
Merkilegasta rannsóknin á þessu sviði hingað til
birtist fyrir tæplega tveimur árum (12). Þar var borinn
var saman árangur af endurlífgun með hjartahnoði og
blæstri annars vegar og hjartahnoði einu og sér hins
vegar hjá fólki sem fór í hjartastopp utan sjúkrahúss.
Sérþjálfað fólk svaraði í síma hjá neyðarlínu borgar-
innar, slembaði sjúklinga í hjartastoppi í ofangreinda
hópa og gaf síðan skýrar leiðbeiningar um hvernig
framkvæma ætti endurlífgun. Aðeins liðu um fjórar
mínútur þar til sjúkrabifreið með rafstuðsgjafa kom á
vettvang. Endapunktur rannsóknarinnar var útskrift
af sjúkrahúsi og náði hún til rúmlega 500 einstaklinga.
I hópnum sem hlaut eingöngu hnoð náðu 14,6% sjúk-
linga að útskrifast á móti 10,4% í hinum hópnum. Þó
svo að tilhneiging væri í þá átt að lifun væri betri með-
al þeirra sem hlutu eingöngu hjartahnoð var mismun-
urinn milli hópa hins vegar ekki tölfræðilega marktæk-
ur. Þessar niðurstöður sýna hins vegar að árangur af
endurlífgun með hjartahnoði einu virðist vera sams
konar og ef beitt er bæði hjartahnoði og öndunarað-
stoð með munn-við-munn.
646 Læknablaðið 2002/88