Læknablaðið - 15.09.2002, Blaðsíða 35

FRÆÐIGREINAR / HJARTA- OG ÆÐASJÚKDÓMAR
Pað má vera að munn-við-munn öndun á fyrstu
mínútunum eftir hjartastopp geri beinlínis ógagn.
Þannig getur hún stuðlað að aukinni þenslu í maga og
uppköstum. Enn mikilvægara er kannski að hún get-
ur truflað hjartahnoð og valdið umtalsverðum töfum
á framkvæmd þess (13). Það hefur sýnt sig að slík töf
veldur verulegu falli á blóðþrýstingi og þar með blóð-
flæði til kransæða og heila sem skilar sér í lakari út-
komu (14).
Á höfuðborgarsvæðinu ná 17% þeirra sem fara í
hjartastopp utan sjúkrahúss að útskrifast (7). Þrátt
fyrir að þessi tíðni sé með því besta sem gerist er
nauðsynlegt að leita leiða til að bæta þennan árangur
enn frekar. Lykilatriði í því að bæta lifun þeirra sem
fara í hjartastopp utan sjúkrahúss er að fá fleiri til að
taka þátt í grunnendurlífgun í þeim tilfellum sem
vitni eru að. Þetta er gríðarlega mikilvægt til að
lengja þann tíma sem sjúklingur er í sleglatakttruflun
áður en rafleysa tekur við. Mögulegt er að koma aft-
ur á sínustakti með rafstuði ef takttruflun eins og
sleglatif er enn til staðar, en þegar slíkt hefur þróast
yfir í rafleysu er oft litlu hægt að bjarga. Líkur á
árangursríku rafstuði við sleglatifi minnka um allt að
10% með hverri mínútu sem líður frá upphafi takt-
truflunarinnar (2). Viðbragðstími sjúkrabifreiða á
höfuðborgarsvæðinu við hjartastoppi er að meðaltali
4,6 mínútur (7). Það getur því skipt sköpum að beita
einfaldri meðferð eins og grunnendurlífgun til að
lengja þann tíma sem sjúklingur er með takttruflun
sem svarar rafstuði. Með hliðsjón af ofangreindum
niðurstöðum um þátt öndunaraðstoðar í grunn-
endurlífgun kemur til greina að draga úr mikilvægi
beitingu munn-við-munn-öndunar við hjartastoppi
utan sjúkrahúss ef það yrði til að auka þátttöku al-
mennings í grunnendurlífgun.
Annað mikilvægt atriði í þá átt að auka hlutfall
þeirra sem lifa af hjartastopp utan sjúkrahúss er að fá
rafstuðsgjafa á staðinn fyrr en nú er. Sem stendur er
einungis hægt að fá rafstuðsgjafa á vettvang með því
að kalla til sjúkrabifreið. Þetta undirstrikar mikilvægi
þessa að kalla til sjúkrabifreið með því að hringja í
112 sem allra fyrst eftir að sjúklingur fer í hjartastopp.
Einnig þarf að hugleiða hvort ekki sé tímabært að
fjölga rafstuðsgjöfum, til dæmis í formi sjálfvirkra
eða hálfsjálfvirkra rafstuðsgjafa (automated/semi-
automated external defibrillators) sem komið yrði
fyrir á völdum stöðum utan sjúkrahúsa.
Endurlífgunarráð hefur fjallað ítarlega um það
hvort ástæða sé til að einfalda framkvæmd grunnend-
urlífgunar utan sjúkrahúss hjá fólki með hjartastopp
og vitni eru að. Nýlegar alþjóðlegar leiðbeiningar um
endurlífgun (Guidelines 2000) mæla með fullri end-
urlífgun ef vitni hafa þjálfun í slíku en hjartahnoði
eingöngu ef vitni að hjartastoppi hafa enga þjálfun
hlotið (15). Með hliðsjón af þeim rannsóknarniður-
stöðum sem eru fyrirliggjandi og nýlegum alþjóðleg-
um leiðbeiningum um endurlífgun leggjum við til
eftirfarandi nálgun: Ef vitni eru að hjartastoppi sem
hafa þjálfun í endurlífgun, og treysta sér vel til að
framkvæma slíkt, skal hefja hjartahnoð og munn við
munn öndun tafarlaust eftir að kallað hefur verið á
hjálp með því að hringja í neyðarlínu (sími 112). Ef
vitni hafa ekki hlotið þjálfun í grunnendurlífgun eða
treysta sér ekki til að framkvæma fulla endurlífgun,
hver svo sem ástæðan er, skulu þeir hefja hjartahnoð
strax og hjálp hefur verið tilkvödd. Skulu þeir ýta á
mitt brjósthol um það bil 80-100 sinnum á mínútu.
Með hjartastoppi er átt við einstakling seni hnígur
niður, er meðvitundarlaus og svarar ekki áreiti. Ekki
þarf lengur að staðfesta púlsleysi enda hefur komið í
ljós að slíkt er ekki áreiðanlegt og jafnframt getur
það tafið fyrir því að hjartahnoð sé hafið (15).
Við teljum að þetta ætti að geta orðið til þess að
fleiri taki þátt í grunnendurlífgun utan sjúkrahúss ef
þeir verða vitni að hjartastoppi. Hjá jafn vel upplýstri
þjóð og Islendingum ætti að stefna að því að grunn-
endurlífgun sé reynd hjá sem allra flestum sem fara í
hjartastopp sem vitni eru að.
Hjartastopp er ekki eina ástæða skyndidauða hjá
fullorðnum. I nýlega birtri rannsókn kom í ljós að
19% af skyndidauða á Reykjavíkursvæðinu (allir ald-
urshópar) reyndist vera af annarri orsök en hjarta-
stoppi (16). Svokallaðar ytri aðstæður, slys (þar með
talið bílslys), sjálfsvíg, köfnun vegna ásvelgingar eða
aðskotahluts, reyndust orsök í2/ tilfella. Innri ástæður
eins og blæðingar (til dæmis rof á æðagúl eða heila-
blóðfall) og vöggudauði voru orsök í þriðjungi til-
fella. I mörgum af ofangreindum aðstæðum er hins
vegar nokkuð ljóst hvenær áverki eða sjálfsvígstil-
raun hefur átt sér stað. í slíkum tilfellum kann að
vera að hjartahnoð eingöngu sé ekki nægilegt við
endurlífgun.
Ef fyrirkomulag eins og lýst er að ofan yrði tekið
upp hérlendis þarf að kynna það vel fyrir almenningi.
Jafnframt er rétt að leita eftir samstarfi við neyðar-
línu um að koma þessum boðum til þeirra sem
hringja og tilkynna hjartastopp eða skyndilegt með-
vitundarleysi. Það hefur sýnt sig að ítarlegar síma-
leiðbeiningar frá starfsmönnum neyðarlínu geta auk-
ið hlutfall þeirra sem fá grunnendurlífgun á vettvangi
um allt að 50% (17).
Rétt er að ítreka enn og aftur að hér er fyrst og
fremst átt við viðbrögð við hjartastoppi hjá fullorðn-
um sem á sér stað utan sjúkrahúss og í þéttbýli þar
sem von er á sjúkrabifreið innan fárra mínútna, en í
dreifbýli þar sjúkrabifreið er yfirleitt mun lengur á
vettvang er ekki rétt að mæla með að sleppa munn
við munn öndunaraðstoð. Hjá börnum og þeim sem
fara í öndunarstopp til dæmis eftir drukknun, lyfja-
eitrun og hengingartilraun þarf áfram að framkvæma
fulla endurlífgun með munn-við-munn-öndunarað-
stoð og hjartahnoði. Ef einstaklingur fellur niður,
missir meðvitund en vafi er á hvort hann sé í hjarta-
stoppi eða ekki skal kalla til sjúkrabíl og hefja hjarta-
Læknablaðið 2002/88 647