Læknablaðið - 15.09.2002, Blaðsíða 65

UMRÆÐA & FRÉTTIR / TÆPITUNGULAUST
útrýma hafi komið aðrir sjúkdómar, sérstaklega ald-
urstengdir, svo og tengdir beitingu læknavísindanna,
(iatrógenir sjúkdómar). Þá hafi heilbrigðisstéttir og
stéttir tengdar þeim stuðlað að sívaxandi læknis-
fræðivæðingu í takti við og í framhaldi af iðnvæðing-
unni. Læknisfræðivæðingin felur í sér að almenning-
ur verður háður lækningum frá vöggu til grafar. Þeg-
ar á heildina er litið hafi þessi þróun ekki leitt til betri
lýðheilsu, en hún hefur lengt ævina að minnsta kosti í
þróuðum löndum og með enn frekari þróun í þá átt
muni „bætt“ tækni og meiri þekking snúast upp í and-
hverfu sína. lllich heldur því fram að það sé ekki hlut-
verk heilbrigðisstétta að stýra lífi fólks heldur sé hlut-
verkið að gefa ráð byggð á þekkingu og reynslu en
einstaklingurinn sjálfur skal ráða því hvort hann hlítir
þeim ráðum. Það beri að leggja áherslu á ábyrgð
manns á eigin lífi. Þá vildi Illich meina að hin mikla
lækningatækni hefði í för með sér lækningatengda
(iatrógen) sjúkdóma sem í mörgum tilvikum væru
verri en þeir sjúkdómar sem verið væri að lækna. Þá
leiddu dýrar tæknilækningar auðugu þjóðanna til
þess að þjóðir fátækra landa fengju minni og verri
bráðnauðsynlega læknishjálp og þetta gilti um allar
lækningar. Hlutur lyfjafyrirtækjanna í leiknum væri
að þau framleiddu sífellt dýrari lyf fyrir ríku þjóðirn-
ar en lyfjasveltu hinar fátækari auk þess sem lyfin
sem þær fengju væru lakari.
Það sem hér er talið er aðeins hluti af því sem
Illich taldi læknisfræðivæðingunni til foráttu, en
áhugasamir geta án efa nálgast bókina.
Þegar Medical Nemesis kom út voru erfðavísindin
í núverandi mynd að slíta barnsskónum. Með til-
komu þeirra jókst trúin á mátt læknavísindanna enn
frekar. Með þróun þeirra og notkun í lækningaskyni
gátu menn hugsanlega komið í veg fyrir ýmsa sjúk-
dóma sem hrjá menn einkum í lengdri elli, jafnvel
lengt mannsævina. Sú mikla bjartsýni sem ríkti um
þessar lækningar á síðasta tug síðustu aldar og fram á
þessa öld leiddi til grófustu heilsufasísku aðgerða
sem gerðar hafa verið, sem var lögleiðing gagna-
grunns á heilbrigðissviði á íslandi. Þegar við sjálf-
tekið ríkiseignarhald á heilbrigðisupplýsingum ein-
staklinga bættist það að ríkið ákvað með lagasetn-
ingu að framselja ákveðnu erlendu fýrirtæki þessar
upplýsingar svo þær mættu nýtast því í ágóðaskyni
voru hinar heilsufasísku aðferðir fullkomnaðar.
En Geta aðrar aðgerðir undir merki lýðheilsu
leitt til enn frekari heilsufasisma? Það hefur lengi
verið eitt af siðfræðilegum álitamálum í læknastétt
hversu langt læknar eigi að ganga í því að reyna að
stjórna lífi einstaklingsins. í siðareglum lækna stend-
ur að læknar eigi ekki að gefa sjúklingum sínum önn-
ur ráð en þau sem þeir vita að eru virk. Það er svo
sjúklingsins að ákveða hvort hann fer eftir ráðunum.
í framkvæmd leiðir þessi regla oft til tvíhyggju. Sú
hefð hefur skapast að sjúklingar skuli hlíta ráðum
læknis. Og flestir beygja sig undir þessa hefð. Sjúk-
lingur sem efast um ráð læknis síns verður sjaldnast
vinsæll hjá lækni eða læknum sínum. í raun er hann
ekkert aó gera annað en að nýta sér skýlaus réttindi
og læknirinn ætti að fagna því að hann er að fást við
hugsandi mann.
í nútímaþjóðfélagi er sú hætta fyrir hendi að for-
sjárhyggja lækna smiti allt heilbrigðiskerfið og um
leið þá stjórnmálamenn sem stjórna kerfinu. I sumu
minnir til að mynda heilsugæslukerfið okkar á
einokunarverslunina, sællar minningar. Fólki er ekki
frjálst að leita tii þess læknis sem það treystir best eða
óskar eftir. Heilsugæslustöð er nánast eins og hverfis-
verslun sem býður ákveðið úrval af vörum en kaup-
andinn sem kemur með innkaupalista ræður því ekki
hvaða vöru hann kaupir, því ræður afgreiðslumaður-
inn. í samskiptum sjúklinga og lækna er þetta að
vissu leyti eðlilegt því sjúklingurinn veit í raun ekki
hvað hann er að kaupa. Þetta hefur þó breyst því að
nú geta menn farið inn í tölvuna sína og fengið upp-
lýsingar um sjúkdómseinkenni og sjúkdóma en sá er
galli á gjöf Njarðar að ekki er alltaf hægt að treysta
áreiðanleika upplýsinganna sem oft stangast á. Upp-
lýsingar um heilsu og heilbrigði og kenningar um
hollustu og óhollustu þessa og hins dynja á hinum al-
menna borgara svo hann veit ekki sitt rjúkandi ráð.
Af þessu leiðir enn fremur að alls kyns skottulækn-
ingar og sala skottulyfja blómstra sem aldrei fyrr
Þannig ástand er gróðrarstía fyrir allar tegundir af
heilsufasisma. Heilsufarslegu valdi er beitt, fyrst af
hálfu lækna, svo annarra heilbrigðisstétta og loks
ríkisvaldsins og fjármagnsins. Það er auðvelt að
drottna yfir fólki sem ekki veit sitt rjúkandi ráð.
Þróunin er sú að stjórnmálamenn ráðskast meira
og meira með heilbrigðisþjónustuna og heilbrigðis-
starfsmenn og starfsmennirnir láta stjórnmálamenn-
ina ráðskast með sig ef þeir fá „hæfileg“ laun. Prinsíp
falla stöðugt í verði.
í ræðu sem ritari þessa pistils hélt á 75 ára afmæli
Læknafélags íslands benti hann á þá þróun að ábyrgð
og umönnun um sjúkt fólk færðist í vaxandi mæli í
hendur fólks sem aldrei hefði séð sjúklinga, hvað þá
annast þá. Með því að gera umönnun sjúklinga meira
og meira háð fjármálavaldi stjórnmálamanna skekkj-
ast þær þjóðfélagslegu viðmiðanir um forgangsröðun
sem gilt hafa í heilbrigðiskerfinu. Misvandaðir áhrifa-
menn innan heilbrigðiskerfisins geta með misvitur-
legum ráðum sem þjóna þeirra eiginhagsmunum haft
áhrif á ákvarðanatöku stjórnmálamanna í krafti sér-
þekkingar sem getur nýst á þröngu sviði en nær ekki
yfir það allt.
Læknavísindin stefna ekki lengur að því að lækna
og lina þjáningar einstaklingsins heldur því að leita
að nýjum lyfjum til að lækna sjúkdóma eða heilsu-
fræðileg afbrigði frá meira eða minna eðlilegu
ástandi sem breytist eftir umhverfi okkar. Læknavís-
Læknablaðið 2002/88 677