Læknablaðið - 15.10.2003, Blaðsíða 17

FRÆÐIGREINAR / TALÍDÓMÍÐ
Fyrstu rannsóknir með talídómíð í dýrum birtust í
fyrrnefndri ritgerð starfsmanna Grunenthal (10).
Þeir notuðu mýs, rottur, marsvín, kanínur og hunda
við tilraunir sínar. Talídómíð hafði afar lítil bráð eit-
urhrif - og reyndar einnig enga eða vafasama svefn-
verkun í dýrunum. Jafnvel gefið í stórum skömmtum
hafði talídómíð engin áhrif á samhæfingu hreyfinga
eða getu dýranna til þess að rétta sig við úr liggjandi
stöðu (hvorttveggja er próf um svefn eða svæfingu)
eða getu músa til þess að halda sér föstum á stöng
sem snerist (svokallað „Haltereflexe”). Þeir fundu
hins vegar að hreyfingar dýranna voru mun minni
eftir gjöf talídómíðs en án. Þetta mátti svo ógagnrýn-
ið túlka á þann veg að talídómíð hefði sérstaka ró-
andi verkun án umtalsverðrar svefnverkunar ( . .
„dass die Versuchstiere schon kurze Zeit nach der
Applikation hinsichtlich ihrer Motilitat erheblich
reduziert waren, ohne dass bei höheren Dosen nar-
kotische Effekte beobachtet werden könnten”). í rit-
gerðinni leggja höfundarnir áherslu á þessa sérstöðu
talídómíðs og það réttlæti klíníska rannsókn á lyfinu.
Það var þó einmitt hér sem þremenningunum í
Chemie Grúnenthal urðu á alvarleg og örlagarík mis-
tök. I stað þess að standa að skipulagðri klínískri
rannsókn á talídómíði dreifðu þremenningarnir
hreinlega lyfinu til lækna án þess að skipuleggja með
nokkrum hætti notkun þeirra á því eða hirða um skil
frá þeirra hendi (8). Einn þessara lækna var Jung (1).
Lýsti hann í ritgerð róandi verkun talídómíðs á alls
300 sjúklinga. Ritgerðin er mjög gróf í sniðum og
framsetning niðurstaðna einfaldlega í molum. Grein-
in birtist í þýsku tímariti næst á eftir grein þremenn-
inganna (10) og myndi nú í dag væntanlega vera köll-
uð „keypt grein”. Það vekur sömuleiðis athygli að
Jung hafði fengið talídómíð til klínískrar notkunar í
ársbyrjun 1955 og ekki aðeins í formi taflna, heldur
einnig hylkja, stauta og mixtúru. Lyfið var sem sagt
komið í klíníska notkun í heilum fjóruni lyfjaformum
fullu ári áður en fyrsta ritgerðin um lyfhrif lyfsins
birtist!
Talídómíð kom allra fyrst á markað í lyfjablöndu
(meðal annars með aspiríni) síðla árs 1956. Tæpu ári
síðar var það svo sett á markað í Þýskalandi sem ró-
andi lyf með heitinu Contergan® og var þá selt án
lyfseðils. Chemie Grúnenthal hafði í frammi mikla
áróðursherferð vegna talídómíðs. Á því var hamrað
hve lítt eitrað það væri og lyfið væri ekki barbitúr-
sýrusamband og verkun þess væri blíð. Talídómíð var
svo markaðssett í öllum heimshlutum, eða alls í 46
löndum, með fjölda mismunandi sérlyfjaheita (sbr.
mynd 1). Þegar hæst stóð gengi talídómíðs á árinu
1961 mátti segja að það „ætti” markaðinn fyrir róandi
lyf og svefnlyf í flestum löndum. Á fáum árum hafði
starfsmannafjöldi hjá Chemie Grúnenthal í Stolberg
einnig þrefaldast (8).
Meðal furðulegustu tilburða Chemie Grúnenthal
var samt þegar fyrirtækið tók að senda bréf til þýskra
lækna og segja að talídómíð væri besta róandi lyfið
handa þunguðum konum og mæðrum með börn á
brjósti. Áróðurinn var svo stíft rekinn að þungaðar
konur hirtu jafnvel ekki um að nefna að þær hefðu
fengið talídómíð í meðgöngu (8). Síðar kom svo sú
ábending, óvíst á hverjum forsendum, að talídómíð
gagnaðist vel gegn klígju í meðgöngu (6).
í þessu sambandi er rétt að nefna að frá gamalli tíð
hafði sú skoðun verið ríkjandi að lyf og fjarræn efni
kæmust yfirleitt ekki yfir fylgju til fósturs. Á árunum
milli 1950 og 1960 höfðu samt birst allmargar rann-
sóknir, og raunar einnig fyrr, sem greinilega sýndu að
efni með sameindaþunga minni en 1000 (sameinda-
þungi talídómíðs er 258) gætu hæglega borist yfir
fylgju frá móður til fósturs (6).
Mynd 1
Myndin sýnir töflubréf(t
eigu Rannsóknastofu í
lyfja- og eiturefnafrœði)
með fjórum töflum af
Softenon - forte, en í hverri
töflu eru 100 mg af talídó-
míði. Softenon - forte var
eitt afmörgum tugttm sér-
lyfja sem innihéldu talídó-
míð og sett voru á markað í
nœr fimmtiu löndum.
Á myndinni sést einnig
ógreinilega firmaheitið
Grunenthal.
Á töflubréfið er enn fremur
prentað (sést ekki á mynd-
inni): „Ein neuartiges
barbitursaurefreies
Schlafmittel” (og þýðing á
textanum á ensktt, frönsku
og spœnsku), en einmitt
þessu var mjög haldið á loft
við kynningu á talídómíði.
(Ljósm.: Þorkell Þorkelsson.)
Læknablaðið 2003/89 753