Læknablaðið - 15.10.2003, Síða 46

FRÆÐIGREIN / NOTKUN NÁTTÚRUEFNA
Tafla 1. Skipting þátttakenda eftir aldri og kyni. (N=220).
Fjöldi þátttakenda Fjöldi í úrtaki Hlutfall af öllum þátttakendum (%)
Aldur
20-29 ára 21 49 9,5
30-39 ára 29 49 13,2
40-49 ára 39 48 17,7
50-59 ára 31 50 14,1
60-69 ára 32 48 14,5
70-79 ára 47 58 21,4
80 ára og eldri 21 38 9,5
Kyn
Karlar 105 168 47,7
Konur 115 172 52,3
sjúkdóm (28). í Afkomendarannsókninni eru afkom-
endur einstaklinga sem tóku þátt í Hóprannsókn
Hjartaverndar sem hófst árið 1968. Flestir eru þeir
búsettir á Stór-Reykjavíkursvæðinu. Meirihluti þátt-
takenda í rannsókninni hafa hvorki fengið kransæða-
stíflu né eru þeir afkomendur fólks sem hefur fengið
slíkt (29).
Urtakið var lagskipt slembiúrtak sem dreift var
yfir aldursflokkanna 20-29, 30-39, 40-49, 50-59, 60-69
og 70 ára og eldri og skipt jafnt milli kynja. Urtak var
tekið með 50 manns úr hverjum aldursflokki, nema
100 í þeim elsta. Lokaúrtakið var 350 einstaklingar en
10 manns voru búsettir erlendis, fundust ekki eða
voru látnir. Ástæður þess að úrtak var tekið úr lista
Hjartaverndar en ekki þjóðskrá eru tvær. í fyrsta lagi
var ætlunin var að nota þennan spurningalista til
rannsókna hjá Hjartavernd og þótti því tilhlýðilegt að
þeir sem prófuðu listann væru þátttakendur í hóp-
rannsóknum þar. 1 öðru lagi þótti slembiúrtak úr
þessu þýði í lagi þar sem það var tekið úr uppruna-
legu slembiúrtaki Hjartaverndar úr þjóðskrá.
í lok spurningalistans voru nokkrar spurningar um
spurningalistann.
Siðfræði
Leyfi var fengið hjá Vísindasiðanefnd og Persónu-
vernd vegna rannsóknarinnar.
Úrvinnsla gagna
Við tölfræðilega útreikninga var notað SPSS forrit
(30). Við samanburð á tíðnitölum var notað kí-
kvaðrat próf þegar það var hægt. Ef fjöldi svara var
minni en fimm í einhverjum flokki reyndist ekki unnt
að framkvæma þetta tölfræðipróf.
Niðurstöður
Fyrstu tveir fasar rannsóknarinnar voru eingöngu
hugsaðir í aðferðafræðilegum tilgangi og eru niður-
stöðurnar kynntar sem slíkar. í niðurstöðum úr fasa
III var hins vegar lögð áhersla á þrennt: í fyrsta lagi
hvernig gagnasöfnun gekk með spurningalistanum, í
öðru lagi algengi notkunar umspurðra lyfja og efna,
og í þriðja lagi hvaða lyf og efni voru algengust.
Forprófun listans (fasar I og II)
Sex karlar og fjórar konur svöruðu spurningalistan-
um í fasa I. Fjórir þátttakendur voru á aldrinum 21-40
ára en sex á aldursbilinu 41-60 ára. Aðspurðir sögðust
allir hafa átt auðvelt með að svara og var meðalsvar-
tími um 10 mínútur. í fasa II svöruðu alls 30 einstak-
lingar (18 karlar og 12 konur). Þrettán þátttakendur
voru á aldrinum 31-50 ára og 17 á aldrinum 51-70 ára.
Allir þátttakendur höfðu notað eitthvað af þeim lyfj-
um eða efnum sem voru í spurningalistanum.
Spurningalistanum var lítið breytt eftir fasa I og II.
Aðallega var um orðalagsbreytingar að ræða í spurn-
ingunum sjálfum. Sérstaklega var erfitt að útskýra
hugtakið „lausasölulyf” fyrir þátttakendum og þurfti
sérstaklega að vinna þá skýringu. Texta í upphafi
spuminga um lausasölulyf var breytt úr „Hér er verið
að kanna notkun á lausasölulyfjum. Athugaðu að ekki
er spurt um lyf sem ávísað hefur verið af lækni, þ.e.
fengin voru með lyfseðli.” í að vera: „Hér er verið að
kanna notkun á lyfjum sem aðeins eru seld í apótek-
um en fást þar án lyfseðils (lausasölulyf). Athugaðu
að ekki er spurt um lyf sem fengin voru með lyfseðli.”
Fimm efni bættust á listanna: a) Penzim,
Acidophilus og Angelica á náttúru- og fæðubótar-
efnalistann; b) Menopace og Lýsi + liðamín á
vítamínlistann. Eitt efni, lýsi, var fært úr „stökum
vítamínum” yfir í „fjölvítamín” þar sem svarendum
fannst eðlilegra að finna það þar.
Notkunarrannsókn (fasi III)
Alls svöruðu 220 einstaklingar listanum sem gefur
62,9% svarhlutfall. Kynjahlutfall var 115 konur á
móti 105 körlum. í töflu 1 má sjá yfirlit yfir skiptingu
svarenda eftir aldri, kyni og menntun. Marktækt
minni svörun var í yngri aldurshópum (20-29 og 30-39
ára).
Mat þátttakcnda á spurningalistanum
Langflestir sögðu að sér hefði gengið mjög vel eða
frekar vel að svara og voru flestir listarnir vel útfylltir
miðað við þær leiðbeiningar sem gefnar voru í spurn-
ingalistanum. Spurningu um hversu vel gekk að
svara spurningalistanum var svarað þannig að 74%
sögðu „mjög vel”, 19% „frekar vel”, 5% „sæmilega”
og aðeins 2% „frekar eða mjög illa”.
Þátttakendum á aldrinum 20-29 ára gekk mjög vel
í 65,0% tilfella og 30,0% frekar vel að svara spurn-

782
Læknablaðid 2003/89