Læknablaðið - 15.10.2005, Blaðsíða 15

FRÆÐIGREINAR / SUNDMANNAKLÁÐI
Mynd 2. Fyrirhleðsla í
heitum lœk í Landmanna-
laugum myndar vinsœlan
baðstað. Lœkurinn kemur
undan hrauninu til hœgri á
myndinni. Hús Ferðafélags
íslands í baksýn.
sitt hvor iðraögðutegundin hefur fundist í grágæs
og stokkönd (14). Því eru að minnsta kosti fimm
tegundir fuglablóðagða þegar þekktar í lífríki
landins.
Landmannalaugar liggja í 593 metra hæð á
Landmannaafrétti innan svonefnds Friðlands að
Fjallabaki sem er 47.000 hektarar að stærð. Til þess
var stofnað árið 1979 til að varðveita einkar fagra
og fjölbreytta náttúru svæðisins sem er almanna-
eign. Laugahraunið við jaðar Landmannalauga
rann við eldgos í hlíðum Brennisteinsöldu árið
1480 (15). Undan hraunjaðrinum spretta fram á
nokkrum stöðum laugar sem saman mynda vatns-
mikinn læk (mynd 2). Nálægð grunnvatns við heit
innskot úr iðrum jarðar valda upphitun vatnsins.
Á stað þar sem lækurinn breiðir úr sér hefur
verið gerð fyrirhleðsla til að hækka vatnsborðið
og þannig myndaður náttúrulegur baðstaður þar
sem vatnsdýpi er víða um 80 sm. Vatnshitinn er
mestur við hraunjaðarinn en hitastig í læknum
fellur nokkuð er fjær dregur. Hitastig á baðstaðn-
um og í nágrenni hans að sumarlagi hefur mælst
frá 27°C upp í 43°C (16). Vistkerfi Laugalækjarins
er einstakt á heimsvísu en erfitt er að ímynda sér
aðstæður þar sem sömu lífverur búa við sambæri-
legar aðstæður. Engar rannsóknir hafa þó enn
verið gerðar á lífríki svæðisins ef undan eru skildar
athuganir á fjölda saurkólígerla og tveggja annarra
gerlategunda í vatninu (16). Landmannalaugar
eru fjölsóttasti ferðamannastaður á hálendi Is-
lands (17). Skammt frá áðurnefndum baðstað í
Laugalæknum rekur Ferðafélag Islands fjalla-
skála, tjaldstæði og snyrtingu með bað- og eld-
unaraðstöðu (15). Við baðstaðinn er trépallur þar
sem fólk getur haft fataskipti og auðveldar stigi frá
honum aðgengi niður í lækinn. Enginn rekstur er
um baðstaðinn sem slíkan.
Efniviður og aðferðir
Strax og fyrri höfundi greinarinnar bárust fregnir
um að sundmannakláði væri líklega tekinn að herja
á baðgesti í Landmannalaugum í ágúst 2003 ákvað
Tafla I. Niðurstöður /eitar að Trichobilharzia sundiirfum í vatnabobbum Radix peregra
sem safnað var á baðstað Laugaiækjarins í Landmannaiaugum 2003 og 2004.
Söfununardagur Fjöldi snigla Fjöldi smitaöra snigla Sýkingartíóni (%)
31.8.2003 200 2 i
10.9.2003 86 0 0
14.9.2003 300 3 1
29.9.2004 479 3 0,6
Alls 1065 8 0,8
hann að rannsaka málið. Skálaverðir bentu fólki
með einkenni á að hafa samband og margir höfðu
samband af sjálfsdáðum. Viðmælendur voru látnir
lýsa einkennum, tilgreina tímalengd baðferða og
upplýsa hversu langan tíma það tók einkennin að
koma fram og síðan að hverfa. Margir töldu kláða-
bólur eða mátu fjölda þeirra. Þessar upplýsingar
voru jafnóðum skráðar í dagbók.
Til að upplýsa um hvort áður hafi orðið vart við
sundmannakláða í Landmannalaugum og til að fá
upplýsingar um fuglalíf svæðisins var leitað til ým-
issa aðila sem dvalið hafa um lengri eða skemmri
tíma í Landmannalaugum á síðustu áratugum. í
þessurn hópi voru skálaverðir Ferðafélags íslands,
erlendir og innlendir leiðsögumenn og ferðamenn,
gangnamenn, bifreiðastjórar og fuglaáhugamenn.
Lista yfir þessa aðila er að finna í þakkarorðum.
í lok ágúst og í september 2003 og í lok sept-
ember 2004 var 1065 sniglum safnað á baðstað
Laugalækjarins (tafla I). Stærstu sniglar sem sáust
voru teknir upp með fingrunum og settir í ílát með
litlu vatni. Á Tilraunastöðinni að Keldum voru 10-
20 sniglar settir saman í 200 ml vatnsfyllt bikarglös
og þau geymd í birtu við herbergishita. Nokkrum
sinnum á dag, í þrjá daga, var kannað með víð-
sjárskoðun hvort Trichobilharzia sundlirfur væru
syndandi í vatninu. Sæjust þær var sniglunum
komið fyrir einum og sér í 5 ml, vatnsfylltum glös-
um og lirfusmituðu einstaklingarnir síðan leitaðir
uppi með víðsjárskoðun. Reynt var að halda smit-
uðum sniglum lifandi í nokkra daga. Lengd kuð-
unga smitaðra snigla var mæld í mm.
Dagana 30. ágúst 2003 og 29. september 2004
Læknablaðið 2005/91 731