Læknablaðið - 15.10.2005, Blaðsíða 13

FRÆÐIGREINAR / SUNDMANNAKLÁÐI
Sundmannakláði í Landmannalaugum
Karl Skírnisson1
DÝRAFRÆÐINGUR
Libusa Kolarova2
DÝRAFRÆÐINGUR
'Tilraunastöð Háskóla íslands
í meinafræði að Keldum,
112 Reykjavík, 2National
Reference Laboratory for
Tissue Helminthoses, Institute
for Postgraduate Medical
Education, Prag, Tékklandi.
Fyrirspurnir og bréfaskipti:
Karl Skírnisson,
Tilraunastöð HÍ í meinafræði
að Keldum, 112 Reykjavík.
karlsk@hi.is
Lykilorð: Trichobilharzia,
nasaögður, iðrablóðögður,
sundmannakláði.
Agrip
Sundmannakláði kallast kláðabólur sem óhýsil-
sérhæfðar sundlirfur fuglasníkjudýra af ættinni
Schistosomatidae (Trematoda) valda eftir að hafa
smogið í gegnum húð manna. Stundum verður
engra útbrota vart, einkum í fyrsta sinn sem lirfur
smjúga inn í líkamann. Annars myndast bóla eftir
hverja lirfu sem ónæmiskerfi líkamans nær að
stöðva.
Fimm tegundir hafa þegar fundist hér á landi.
Allar lifa þær á lirfustigi í vatnabobba en fullorðnar
í andfuglum. Taugasækin tegund lifir í nefholi
stokkanda (nasaagða) en fjórar iðraögðutegundir
hafa fundist í bláæðum við meltingarveg; tvær
tegundir í álftum og sitt hvor tegundin í stokkönd
og grágæs. Lirfurnar lifa stundum dögum og
jafnvel vikum saman í spendýrum. Þroskun þeirra
er þó óeðlileg og skaðsemi þeirra þar er að mestu
óþekkt.
Seinni hluta ágústmánaðar 2003 fengu þúsundir
baðgesta í Landmannalaugum sundmannakláða.
Sundlirfum í vatninu fækkaði eftir því sem leið á
haustið en stöku tilfella varð vart þar í desember
og undir vor. Sagan endurtók sig um miðjan ágúsl
2004 en fjöldi lirfanna virtist minni. Smittíðni
snigla var bæði árin um 1%. Skyndileg fjölgun
sundlirfa í Laugalæknum um miðbik ágústmánað-
ar þessi ár er rakin til stokkandakollu sem verpti
við baðstaðinn og ól þar upp unga sem allir reynd-
ust smitaðir bæði af nasa- og iðraögðunt þegar að
var gáð. Talið er að ungarnir hafi smitast strax eftir
að þeir klöktust úr eggjum og að ungarnir hafi átt
stærstan þátt í að magna upp lirfusmitið. Talið er
að koma megi í veg fyrir skyndilega fjölgun sund-
lirfa í Laugalæknum seinni part sumars með því að
meina stokkönd að ala þar upp unga.
Sumir baðgesta telja sig hafa fengið sundmanna-
kláða í Laugalæknum á undanförnum áratugum en
kláðabólur hafa jafnan verið fáar.
Inngangur
í ágúst 2003 tóku gestir í Landmannalaugum
að kvarta um sundmannakláða eftir baðferðir í
heitum læk á svæðinu, svonefndum Laugalæk.
Rannsóknir í lok mánaðarins gáfu til kynna að
sundlirfur bæði nasa- og iðrablóðagða væru að
herja þar á baðgesti. Svipað gerðist árið eftir.
Hér er gerð grein fyrir athugunum sem tengjast
ENGLISH SUMMARY
Skirnisson K, Kolarova L
Swimmer’s itch in Landmannalaugar, lceland
Læknablaðiö 2005; 91: 729-36
Swimmer’s itch (Sl) or human cercarial dermatitis is
caused by free-swimming larvae of bird parasites of
the family Schistosomatidae (Trematoda) which have
penetrated thorough the skin. Sometimes, mainly
during first infections, the larvae do not cause any
symptoms but if trapped by the immune system of the
host each larva causes a maculopapular eruption. So
far, five bird schistosome species have been reported
in lceland. Cercariae are shed by the freshwater snail
Radix peregra but adults live in anseriform birds; one
nasal Trichobilharzia species occurs in the nasal cavity
of mallards, two visceral species have been found
in veins of whooper swans and a visceral species
has been found in greylag goose and in mallards,
respectively. Experiments have shown that developing
schistosomulae are able to survive for days or even
weeks in mammals. Long term pathologic effects on
the host are unknown.
During the second half of August 2003 thousands
of bathers got Sl in a slowly streaming brook with
geothermally heated groundwater in Landmannalaugar,
the most frequently visited area in the interior of
lceland. The number of cercariae in the water and Sl
cases decreased until October but still in December
and in late winter 2004 Sl cases were reported. In
August 2004 Sl again started in the area but the
density of cercariae in the water seemed to be less
than in the previous year. The prevalence of snails
shedding Trichobilharzia cercariae on the bathing site
never exceeded 1 %. The rapid increase of cercariae
in the water by the middle of August in 2003 and
2004 were caused by a breeding mallard female and
its ducklings which were raised on the bathing site
during summer. Ali the ducklings had nasal- and
visceral Trichobilharzia infections which they must
have acquired soon after hatching. Three weeks
later the adult worms could have started egg-laying.
Consequently, emerging miracidia infected the snails
which finally started shedding the cercariae by middle
of August in 2003 and 2004. In future years this rapid
increase of cercariae could be avoided if ducklings are
not allowed to have access to the bathing site and the
adjacent brook.
Retrospective enquiries suggest that some visitors
have occasionally got Sl after bathing in the brook in
preceding decades. Low number of papules, however,
indicates a low density of cercariae in the water.
Key words; Trichobilharzia, nasal schistosomes, visceral
schistosomes, swimmer's itch.
Correspondence: Karl Skírnisson, karlsk@hi.is
Læknablaðið 2005/91 729