Læknablaðið - 15.10.2005, Blaðsíða 28

FRÆÐIGREINAR / GERVILIÐAAÐGERÐIR
árangur af aðgerðum gerðum á FSA var síst lakari
en annars staðar (8).
Fjöldi aðgerða - þróim
Við upphaf tímabilsins eru gerðar fáar aðgerðir
ár hvert. Fyrstu þrjú árin voru gerðar tæplega 12
aðgerðir að meðaltali á ári. Árin 1992-1994 var
meðaltalsfjöldi aðgerða orðinn um 17 á ári, en á
seinustu þremur árunum reyndist meðaltalið vera
59 aðgerðir. Varhugavert er að draga þá ályktun að
aukning í fjölda aðgerða þýði að algengi slitgigtar á
upptökusvæði sjúkrahússins hafi aukist sem aðgerð-
arfjölda nemur. Líklegra verður að teljast að krafa
einstaklingsins um þjónustu heilbrigðiskerfisins hafi
orðið ríkari, að bæklunarskurðlæknar á FSA hafi
betri möguleika til þess að gera aðgerðirnar, að þeir
treysti veikari einstaklingum til að þola aðgerðirnar
og vilji fólks utan upptökusvæðisins til að gangast
undir gerviliðaaðgerð á hnjám á FSA hafi aukist,
ásamt fjölgun aldraðra. Einnig er rétt að benda á að
bæklunarskurðlæknum sem gera gerviliðaaðgerðir
á hnjám fjölgaði á FSA á tímabilinu.
Aldur og kynskipting
Aldur þeirra sjúklinga sem gangast undir gervi-
liðaaðgerðir á hnjám tók breytingum á tímabilinu.
Þetta er samskonar þróun og sést hefur í Svíþjóð
(9). Þessar breytingar eru þó óverulegar og ekki
tölfræðilega marktækar ef litið er yfir allt tímabil-
ið, þó svo meðalaldur sveiflist á milli einstakra ára
innan þess.
Fleiri konur en karlar gengust undir aðgerðir,
ekki er ljós einhlít skýring á þessum mun en þó
er vitað að algengi slits í hnjám kvenna er meira
en hjá körlum og getur það skýrt þennan mun að
stærstu leyti (10).
Breytingar á ábendingum
Fyrstu fimm árin (1983-1987) sem aðgerðirnar
voru framkvæmdar og hins vegar síðustu fimm
árin (1999-2003). Hlutfallslegar breytingar sem
verða á ábendingum aðgerða virðast vera nokkrar
þar sem hlutur slitgigtar virðist fara vaxandi. Hins
vegar verður að líta til þess að mjög fáar aðgerðir
eru gerðar á ári hverju fyrstu árin og því vegur hver
aðgerð þar sem ábending er önnur en slit þyngra í
hlutfallsútreikningi. Fjöldi aðgerða vegna iktsýki
var nánast sá sami á tímabilunum, framkvæmdar
voru 4 aðgerðir á árabilinu 1983-1987 og þrjár að-
gerðir frá 1999-2003. Varhugavert er þó að draga
þá ályktun að algengi slitgigtar hafi aukist á tíma-
bilinu. Allt eins líklegt er að krafa fólks um aukin
lífsgæði valdi þessarri hlutfallslegu aukningu á
aðgerðum vegna slitgigtar og að þegar gerviliðaað-
gerðir á hnjám hófust á FSA hafi verið uppsöfnuð
þörf á aðgerðum vegna iktsýki.
Aðgerðar- og legutími
Aðgerðar- og legutími styttist verulega á tímabil-
inu. Ef litið er til aðgerðartíma þá er líklegt að
hann hafi styst vegna aukinnar reynslu og þekking-
ar lækna og annars starfsfólks. Legutíminn hefur
einnig styst verulega, en ástæður þar eru aðrar. í
dag eru menn sammála um að hreyfing sjúklings
snemma eftir aðgerð sé til þess fallin að minnka
hættu á fylgikvillum einsog blóðsegamyndun og
stirðleika í lið. Því er lögð mikil áhersla á að sjúk-
lingur hreyfi þann lið sem aðgerðin er gerð á.
Einnig kemur til markvissari endurhæfing, með
sjúkraþjálfara og öðru starfsfólki. Sjúklingar eru
því tilbúnir til þess að bjarga sér fyrr við athafnir
daglegs lífs. Þeir sem eru það ekki útskrifast af
sjúkrahúsinu á endurhæfingadeildir og liggja því
ekki á bæklunardeild. Að þessu samanlögðu hafa
gerviliðaaðgerðir orðið hagkvæmari á undanförn-
um árum vegna betri nýtingar á skurðstofum og
minni legukostnaðar í kjölfar aðgerða.
Styttri legutími gerir það hins vegar að verkum
að óvíst er hvort allir fylgikvillar koma fram í
legunni. Því er mikilvægt að fylgjast vel með sjúk-
lingum fyrir útskrift og reyna að greina þá sem
eru í áhættuhóp á að fá fylgikvilla áður en þeir eru
útskrifaðir (11).
Enduraðgerðir
Hálfliðir
Samkvæmt þessum niðurstöðum voru endurað-
gerðir á PCA hálfliðum mjög tíðar þar sem rúm-
lega helmingi PCA liðanna hefur verið skipt út.
Samtals gengust 12 undir enduraðgerðir á hálflið.
Meðalaldur við enduraðgerð var 68,4 ár (8 konur
og 4 karlar). Notkun PCA gerviliðarins var hætt
á FSA árið 1991. Það að enduraðgerðartíðni á
PCA-hálfliðnum er há kemur ekki á óvart og er í
fullu samræmi við niðurstöður annarra rannsókna
(12,13). Galli var á hönnun liðarinns og er hann
ekki framleiddur lengur. Einnig er ljóst að hálflið-
urinn hefur verið notaður í yngra fólki, en vitað er
að enduraðgerðartíðni er hærri eftir því sem fólk
er yngra.
Ekki voru aftur teknar upp aðgerðir með hálf-
liðum á FSA fyrr en árið 2000 eftir að rannsóknir
sýndu ágætis árangur af meðal annars Link Uni
liðnum sem er nú í notkun á FSA. Reynslan af
Link Uni liðnum virðist vera ágæt, enn er þó of
snemmt að draga ályktanir út frá þeim gögnum
sem til eru um hann á FSA. Ekki reyndist unnt að
reikna út CRR vegna þess hve fáar aðgerðir hafa
verið gerðar.
Heilliðir
Enduraðgerðartíðni á heilliðum er lág, og því ár-
angur þeirra aðgerða með ágætum á FSA.
744 Læknablaðið 2005/91