Læknablaðið - 15.10.2005, Blaðsíða 50

UMRÆÐA & FRÉTTIR / BRÉF TIL BLAÐSINS
„Vísindi á vordögum"
Matthías Kjeld
Fræðin og veröldin
Titill þessarar greinar „Vísindi á vordögum" er not-
aður fyrir árlega uppákomu á Landspítala (LSH)
á vegum „skrifstofu“ sem nefnist „Skrifstofa
kennslu, vísinda og þróunar“ (SKEVÞRÓ). Ekki
er vitað hver er höfundur titilsins en hann hefur
væntanlega verið samþykktur af stjórnunarbatt-
eríi LSH. Ekki er heldur vitað hvaðan hugmyndin
um stofnun framangreindrar skrifstofu er komin
né hlutverk hennar, en böndin berast aftur að
snillingum þeim er spítalanum stjórna, jafnvel
ráðuneytisfólki. Líklega hefur þessu fólki ekki
fundist Háskólinn standa undir hlutverki sínu sem
kennslu- og vísindastofnun í nútímaveröld og talið
sjálfsagt að þeir, embættismennirnir, tækju þetta
að sér, enda stýrðu þeir þá þegar sjúkrahúsum
borgarinnar í einu sameinuðu sjúkrahúsi.
Það skrýtna er að læknadeild Háskólans virðist
fram að þessu ekki hafa haft neitt við það að athuga
að verið væri að yfirtaka verkefni hennar, kennslu
og vísindi, og setja þau undir leika kerfismenn.
Anton Chekov mun hafa sagt eitthvað á þessa leið:
„Því fátækari sem menn eru í andanum þeim mun
betur ná þeir saman, hross og menn.“
En aftur að titlinum og gjörðum SKEVÞRÓ.
Titillinn, í ljóðstöfum, er notalegur eins og glaðlegt
ávarp. En musteri vísindanna er ægistórt og traustir
veggir þess voru reistir af risum fræðanna gegnum
aldir og kostuðu blóð, svita og tár. Kóngar og kirkja
fögnuðu ekki alltaf nýrri sýn á veröldina. I titlinum
er því dósahljóð sem ber vott um lítinn skilning á
mikilvægi vísinda og iðkun þeirra. Flestir myndu
t.d. finna annarlegan hljóm í „læknar á laugardög-
um“, „tölfræði á tyllidögum“ eða „guðdómur á
góunni“. Innihald uppákomunnar „Vísindi á vor-
dögum“ er einnig æði misjafnt eða allt frá „upp-
lifunarfræðum" til sameindalíffræða. Tvennir eða
þrennir myndskreyttir bókarpésar úr glanspappír
fylgja, þar með lofgjörðir um kerfið og eigið ágæti.
Engin greining á ástandinu, engin framtíðarsýn.
Góð tíðindi eru vinsæl og allt í stakasta lagi. Svo
mikið í lagi að framkvæmdastjóri sá ástæðu til að
leggja niður stöðu líftölfræðings sem hafði stutt
rannsóknarmenn og nema með ráðum og dáð við
tilhögun og úrvinnslu rannsókna.
Höfundur er efnameina-
fræðingur á Landspítala
Hringbraut.
Bestir í veröldinni
En „Kveð þú ei harmljóð þótt hárkolla spítalans
glansi". í niðurstöðum nýlegrar rannsóknar á
vísindastörfum á Landspítala (1) sem birt var í
Læknablaðinu á síðasta ári er komist að þeirri nið-
urstöðu að „The international comparison shows
that Iceland is among the top 10 nations in quant-
ity and quality of medical research.“ Svo einfalt er
það. En ekki er allt talið enn. Við erum með flestar
tilvitnanir allra þjóða í vísindagreinar í „klínískri"
læknisfræði á árunum 1994-1998! I greininni segir
að meðaltal tilvitnana í klínískar læknisfræðigrein-
ar í heiminum þessi ár sé 4,1 fyrir hverja birta grein
en íslendingar hafa 6,7 tilvitnanir í hverja grein.
Og þarna erum við langhæstir samkvæmt grein-
inni svo af ber. Næsta þjóð fyrir neðan Island eru
Bandaríkin með 5,7 og England níu sætum neðar
með aðeins 4,8.
Auðvitað gleðjast menn yfir þessum mikla ár-
angri á Landspítalanum og höfundar hefðu átt
hrós skilið fyrir könnunina ef hún hefði verið betur
unnin. En það er erfitt að fóta sig og fara rétt með
nýfengna möguleika á tölulegum upplýsingum á
„Web of Science" og hefðu höfundar betur leitað
sér aðstoðar lölfróðra manna. Greinin er því nriður
ekki vel unnin, skyggni lítið, óskýr hugtök, óljós orð.
Það er ekki nokkur leið að endurtaka rannsóknina
því þar eru ekki gefnar þær upplýsingar sem til þess
þarf. Greinin verður því alvöru rannsóknum hér-
lendis lítt til framdráttar. Til dæmis er óljóst hvernig
meðaltöl tilvitnana í „klínískar“ greinar þjóða eru
fengin. í greininni eru ekki notaðar viðeigandi töl-
fræðilegar aðferðir til að meta dreifingu eða mark-
tækan mun á gögnum. Þá virðast sumar ákvarðanir
sem skipta höfuðmáli teknar eftir geðþótta og ekki
gerð grein fyrir hvers vegna né hvaða áhrif þær
hafa á niðurstöður. Til dæmis er einn íslenskur
höfundur valinn af þremur íslenskum læknum sem
voru meðal 376 höfunda að greininni með flestar
tilvitnanir. Svona nokkuð gat Sólon Islandus leyft
sér þegar hann reiknaði tvíburana í vinnukonuna
en víðast um heim eru gerðar meiri kröfur í þessum
efnum í vísindum. Loks er látið að því liggja í grein-
inni að sameining sjúkrahúsanna í Reykjavík eigi
þátt í fjölgun birtra íslenskra vísindagreina en rök
fyrir því verða ekki fundin í greininni!?
Það eru þrjár „fjölsetra" greinar (2-4) sem halda
uppi um 60% af tilvitnanafjöldanum í „íslensku“
vísindagreinarnar. Þessar þrjár greinar eru upp-
runnar erlendis og eru íslenskir læknar frá 1 til 6%
af höfundafjölda hverrar greinar. Sú spurning hlýtur
að vakna hvort greinar þessar eigi að teljast íslensk-
ar og þá hversu mikið. Höfundum hefur alveg láðst
að skilgreina hvað er íslensk grein og einnig hvað
er klínísk grein. Almenn læknisfræðirit eins og t.d.
The Lancet eða almenn vísindarit eins og Nature
766 Læknablaðið 2005/91