Læknablaðið - 15.12.2007, Síða 90

|hugleiðing höfundar
|að fara hjá sér
Að fara hjá sér
Pétur
Gunnarsson

j
Péturfæddist 1947,
lauk heimspekiprófi frá
Université d'Aix-Marseille
1975. Pétur hefur lagt
gjörva hönd á margt:
samdi leikritið Grænjaxla
1977 í samvinnu leikara og
Spilverks þjóðanna, samdi
texta á plötuna Lög unga
fólksins 1977. Skáldsagan
Punktur, punktur, komma,
strik 1976 naut strax
feikimikilla vinsælda og
var kvikmynduð. Bókin
var fyrst af fjórum um
Andra en sú síðasta,
Sagan öll, var tilnefnd
til bókmenntaverðlauna
Norðurlandaráðs
1987. Eftir Pétur
liggja fleiri skáldsögur,
tilnefndar til íslensku
bókmenntaverðlaunanna
voru Hversdagshöllin
(1990), Myndin af
heiminum (2000) og Leiðin
til Rómar (2002). Hann
hlaut Menningarverðlaun
DV 1996 fyrir þýðingu
sína á Frú Bovary eftir
Gustave Flaubert.
- Pétur hefur lengi haft
sérvitringinn Þórberg í sigti
og nýútkomin er ævisaga
hans um kappann: ÞÞ - í
fátæktarlandi.

Án þess að ég hafi gert á því eina eða neina rann-
sókn, finnst mér blasa við að sumir áberandi
sjúkdómar á okkar dögum séu „menningartengd-
ir". Við sem á annað borð getum horft áratugi
aftur í tímann, minnumst þess til að mynda ekki
að fyrirbæri á borð við heilablóðföll, heilaæxli,
Alzheimer... hafi verið jafn tíð og nú.
„Fólk verður eldra", er gjarnan viðkvæðið,
sjúkdómar sem höfðu ekki tækifæri til að gera
sig gildandi hafa fengið aukið svigrúm. Og samt.
Þessi mein sem ég nefndi eru öll tengd heilanum
og starfsemi hans. Og blasir ekki einmitt við
að aldrei fyrr hefur heilinn búið við aðra
eins áraun - mér liggur við að segja áníðslu
- og nú. Menn líti í eigin barm: frá því að
við vöknum dynja á skilningarvitum okkar
áreitin: hljóðin sem hamra á hljóðhimnunni,
textinn sem sjónin keppist við að innbyrða,
rýnið og grínið í tölvuskjái og sjónvarpsskjái
og símaskjái. Já, síminn, þessi virðulegi grip-
ur sem í gær átti sinn fasta sess við spegilinn í
forstofunni og meira að segja sérstakt borð og
stól, nú er hann kominn í vasa hvers manns-
barns þar sem hann tístir og argar og minnir
á sig í tíma og ótíma. "Hvar er í heimi hæli
tryggt?" var spurt í sálminum. Og gemsinn svarar:
hvergi.
Hugsa sér annars hvað þessi fyrirbæri sem "í
gær" voru ekki til hafa gert sig heimakomin og
ráðrík. Maður sem svarar ekki tölvupósti sam-
dægurs er varla marktækur. "Varstu með slökkt
á símanum!" er orðið að meiriháttar yfirsjón, gott
ef ekki synd (kannski eina syndin sem eftir er úr
því að dauðasyndirnar sjö eru víst sumar hverjar
orðnar að dygðum, t.a.m. græðgin sem frjáls-
hyggjan hóf til skýjanna).
Jújú, auðvitað verður ekki horft fram hjá kost-
unum, hagræðinu... En hver er fórnarkostnaður-
inn? Áraunin sem felst í því að tíminn hefur gufað
upp, ráðrúmið, svigrúmið, umhugsunarfrest-
urinn, ígrundunin. Gjaldið fyrir þessi ísmeygilegu
tæki og tól sem enginn hafði heyrt um né saknað
fyrir örfáum árum, en velta nú milljörðum í vasa
framleiðenda sinna og forstjóra.
Hvað skyldi koma næst? Ætli til dæmis
heimilisspegillinn eigi eftir að breytast í sjón-
varspssendi? Að maður sem birtist í speglinum
heima sé óðara kominn í umtalsvert áhorf? Hér
var reyndar ætlunin að fara fram úr sér í villtri
framtíðarsýn, en auðvitað er ég að lýsa orðnum
hlut, „raunveruleikaþættirnir" sem gerðu garðinn
frægan í hitteðfyrra og eru kannski við lýði enn,
byggðu einmitt á þessu: að koma míkrófónum og
myndavélum fyrir í hverju skoti og kima.
Já möguleikarnir til að herja á skilningarvitin
hafa aldrei verið eins risavaxnir og nú. Og merki-
legt að útkoman skuli vera gleymska. Eða hvernig
á ég að innbyrða allt sem á mér dynur? Maðurinn
er eins og ílát sem heldur áfram að renna í eftir
að það er orðið fullt, það bætist ekkert við, þynn-
ist bara út það sem fyrir var. Gleymskan er höf-
uðskepna okkar tíma.
Og þá erum við komin að ógninni stóru:
Alzheimer (orðið hefur svo ískyggilegt inntak að
Peter Sellers hefði áreiðanlega verið fenginn til
að holdgera það í gervi brjálaðs þýsks prófessors
með einglyrni). Alzheimer hefur tekið fyrrum sess
krabbameinsins í vitund nútímamannsins, þessi
sjúkdómur sem læðist að okkur eins og þjófur um
nótt og engin ráð eru gegn, öfugt við krabbamein-
ið sem róttækar lyfja- og geislameðferðir hafa þó
unnið varnarsigra á. Bölvaldur sem rekur upp það
sem okkur er dýrmætast og við höfum alla ævina
verið að verða okkur út um: persónuleikann.
Minningarnar, þetta sem gerir að verkum að við
erum við, taka til við að hverfa. Viðkomandi smá-
deyr sjálfum sér í lifanda lífi. Um þetta fjalla dag-
blöð og tímarit, bækur eru skrifaðar og kvikmynd-
ir framleiddar sem vottar hve fyrirbærið stríðir á
Vesturlandabúann nú um stundir. Kannski af því
Alzheimerinn kallast á við þetta sem ég nefndi
hér að ofan: gleymskuna sem er innbyggð í lifn-
aðarhætti okkar. Stöðugt aðstreymi hins nýja sem
skeflir yfir það sem fyrir var. Borgarlandslagið
er farið að minna á sviðsmynd í leikhúsi sem
með reglulegu bili víkur fyrir næstu uppfærslu.
Verslunin þar sem þú keyptir græjuna er mjög lík-
lega horfin þegar þú þarft á viðgerðarþjónustunni
að halda. Eða þá að græjan úreldist í höndunum á
þér í miðjum klíðum. Það er komin ný útgáfa með
öðruvísi uppsetningu, breyttu tengi, öðru forriti...
Muna að kaupa nýja í Fríhöfninni.
Leifsstöð! Hún er náttúrlega erkimynd þessa
ástands. Bákn sem er stöðugt í smíðum til að
anna sífellt stærri holskeflum af hálf-sofandi og
illa vöknuðum íslendingum sem draga á eftir sér
hjólatöskur og er vísað á alltaf nýjar hjáleiðir til að
komast leiðar sinnar.
„Hjáleið", nýtt einkennisorð fyrir líf okkar? Hjá
hverju? Vonandi ekki hjá því sem skiptir máli.
902 LÆKNAblaðið 2007/93