Læknablaðið - 15.11.2008, Blaðsíða 14

FRÆÐIGREINAR
RANNSÓKNIR
rykmaurum í íbúðarhúsum á íslandi. Rannsóknin
í samanburði við fyrri rannsókn sýnir að D.
pteronyssinus rykmaurinn er frekar að finna á
bóndabýlum í dreifbýli en þéttbýli í Reykjavík
(6, 7). Okkar rannsókn er gerð á sama hátt og
fyrri rannsóknir og með sama búnaði. Ekki er
talið líklegt að villur í aðferðafræði valdi þeim
mun sem sést á niðurstöðum. Fjöldinn af D.
pteronyssinus eða öðrum maurum náði ekki þeim
100 maurum á gramm af ryki sem taldir eru
nauðsynlegir til að ofnæmi fyrir D. pteronyssinus
maurum myndist (1). Þá fannst ekki merki um líf
með maurunum, svo sem egg, lirfur eða saur. Því
er ekki líklegt að maurar sem finnast inni í íbúðum
á bóndabæjum séu orsök rykmauraofnæmis.
Hugsanlegt er að maurar í umhverfi bóndabæja
geti valdið rykmauraofnæmi. Þannig er mögulegt
að tenging sé á milli þess sem fannst í húsrykinu
og næmi fyrir maumum, en að orsök næmisins
séu ekki maurarnir í húsnæðinu (12). Þetta gengur
þvert á þá almennu skoðun að næming eigi sér
stað vegna maura í ryki í íbúðarhúsum (1). Það
er mikið af maurum í umhverfinu á fslandi en
ítarlegar rarmsóknir á maurafánu landsins hafa
ekki sýnt fram á rykmaura. Þetta á bæði við um
hey í hlöðum (16) og lifandi maura á túnum (17).
Okkur grunar að rykmaurar og heymaurar geti
komið frá fuglum eða hreiðrum þeirra (11) og að
menn komist í snertingu við þá þegar maurarnir
dreifast þaðan út. Þetta er mikilvægt að rannsaka
nánar.
Það er greinilegt að í íbúðarhúsum á Reykja-
víkursvæðinu er lítið af rykmaurum, mótefnum
þeirra eða öðrum maurum (6, 7) en á bóndabýlum
er mikið af maurum (sbr. töflu I). Þetta styður þá
skoðun að næmir Reykvíkingar hafi verið útsettir
fyrir rykmaurum þegar þeir dvöldu á sveitabæjum
á barnsaldri. Þetta er vinnutilgáta vegna þess að
við þekkjum hvorki tímasetningu né staðsetningu
næmingar né heldur hvort maurafána í sveitum
hefur breyst frá því um miðja síðustu öld.
Annar möguleiki er sá að börn hafi orðið næm
fyrir heymaurum sem þekktir eru að krossvirkni
við D. pteromjssinus (8,13,14), en það gæti leitt til
falskt jákvæðra svara þegar prófað er með húð-
prófum eða sértækum IgE mælingum fyrir D.
pteronyssinus. í ljósi okkar niðurstaðna þar sem
rykmaurar finnast í íbúðarhúsnæði á bóndabæj-
um er möguleiki á að niðurstaða sumra en ekki
endilega allra húðprófa sé rétt. Hættan á rangri
greiningu vegna krossvirkni verður ljós við skoð-
un á fyrri rannsókn á bóndabæjum (15) (tafla
II) þar sem 18/103 mönnum voru með jákvæða
svörun við maurnum Tyrophagus putrescentiae.
Islenskir bændur eru sennilega ekki útsettir fyrir
T. putrescentiae. Þessi maur er viðkvæmur fyrir
lágu hitastigi og hefur ekki fundist á íslandi enn
(16). Næmi fyrir þessari maurategund er senni-
lega frekar vegna krosssvörunar við Tyrophagus
longior sem er þekktur úr mygluðu heyi (9) eða við
Tyrophagus similis sem er algengur á túnum (17).
Báðar þessar tegundir fundust í okkar rannsókn.
Rannsóknin sýndi í samanburði við fyrri rann-
sóknir að húðpróf eru oftast jákvæð í dreifbýli
fyrir L. destructor, en í Reykjavík eru húðpróf oftar
jákvæð fyrir D. pteronyssinus. Rannsókn sem gerð
var í dreifbýli á fólki með einkenni um ofnæmi
árið 1983 sýndi hærri tíðni jákvæðra húðprófa en
í okkar rannsókn. Þetta getur verið vegna þess
að rannsakað var fólk með einkenni en gæti líka
endurspeglað breytta verkunarhætti á heyi sem
gætu hafa fækkað maurum í heyi sem notað er til
fóðrunar.
A. siro fannst helst á bóndabæjum sem eru
nálægt sjó. Þessi maur er mjög algengur í illa verk-
uðu þurrheyi (9) og er því líklegur til að finnast alls
staðar þar sem skepnur eru fóðraðar. Tengingin
við sjávarsíðuna bendir til annars orsakasamheng-
is en heys í hlöðu til að skýra nærveru hans í íbúð-
arhúsum bænda. Hugsanlegar skýringar á meiri
fjölda mauranna við sjávarsíðuna gæti verið meiri
raki eða selta í andrúmslofti eða hærri lofthiti við
sjávarmál á veturna. Þá ætti þessi maur einnig að
hafa fundist í Reykjavík.
I þessari rannsókn margar fundust tegundir af
maurum í ryki af bóndabæjum. Þetta er öfugt við
fyrri rannsókn úr Reykjavík þar sem nánast engir
maurar fundust (það fundust 13 rnaurar, en aðeins
tveir rykmaurar) þrátt fyrir að næming hafi átt sér
stað. Þetta gæti skýrt næmi fyrir D. pleronyssinus
í Reykjavík, að minnsta kosti að hluta til. Þess
sáust ekki merki að maurarnir lifðu og tímguðust
í íbúðarhúsum bænda. Líklega koma maurarnir úr
umhverfi bóndabæja en sú tilgáta þarfnast frekari
rannsóknar.
Þakkir
Rannsóknin var styrkt af Framleiðnisjóði bænda,
Rannsóknamiðstöð íslands (040465031), Sjóði
Odds Ólafssonar (2004), Vísindasjóði Landspítala
(2006), University of Iowa Environmental Health
Sciences Research Center (NIH ES05605).
Þakkir fær Kristín Bára Jörundsdóttir sem
undirbjó ryksýni fyrir skoðun og Keldur rann-
sóknastöð sem lagði til tæki og aðstöðu fyrir
mauraskoðun.
Heimildir
1. Korsgaard J. House-dust mites and asthma: a review on
house dust mites as a domestic risk factor for mite asthma.
Allergy 1998; 53(Suppl. 48): 77-83.
726 LÆKNAblaðið 2007/93