Læknablaðið - 15.11.2008, Blaðsíða 30

F R Æ Ð I G R E I
Y F I R L I T
N A R
Mynd 5. Aldursdreifing
sjúklinga sem léstust úr
spænsku veikinni (A).
Aldursbundið dánarhlut-
fall (age-specific mortality)
þeirra sem létust á út-
breiðslusvæði veikinnar á
íslandi (B). Sýnd eru gögn
sem taka yfir 42 daga tíma-
bil, 26.október - 6. desember
1918. Eins og sjá má voru
börn á aldrinum 0-4 ára,
fólk á aldrinum 30-34 ára og
þeir sem komnir voru á átt-
ræðisaldur í mestri hættu á
að deyja úr veikinni. Mynd
fengin úr heimild (12),
lítillega breytt.
Mynd 6. Aldursdreifing
sjúklinga með lungna-
bólgu skv. grein Þórðar
Thoroddsen (15). Samkvæmt
lýsingu Þórðar fengu 292
sjúklingar lungnabólgu
af 1232 í hans umsjá, eða
23.7%.

c c
|5
ir 30 n
n nn Mj 11
TílT tmtljy
0-4 6-9 10- 16- 20- 26- 30- 38- 40- 48- 60- 66- 60- 66- 70- 76- >60 14 19 24 29 34 39 44 49 64 69 64 69 74 79 A Aldurshópur (árabil)
arinnar: „Um aðrar komplíkatíónir verð ég að vera
stuttorður, enda voru þær hinar sömu og vant er
að vera við inflúenzasóttir, en voru sumar mjög
illkynjaðar, sem bar vott um, að hér var um þunga
sótt að ræða. Þannig kom slæm parotitis fyrir,
beggja megin, hjá sjúklingum, sem allir dóu, og
mun það sjaldgæft í þessari sótt" (15). Hann ræðir
síðan sérstaklega um bamshafandi konur, en 27 af
sjúklingum hans voru með barni og af þeim létust
10 (37%), oftast þær sem voru á fyrri hluta með-
göngunnar (15). Margar misstu fóstur. Á mynd 7
má sjá fjölda lifandi fæddra barna á íslandi árið
eftir spánsku veikina. Þar kemur fram greinileg
lækkun árið 1919, er faraldurinn hafði gengið yfir.
Samanburður viðfyrri inflúensufaraldra
í lokaorðum greinar sinnar fjallar Þórður Thor-
oddsen um dánartíðni í fyrri inflúensufaröldrum.
Hann nefnir sérstaklega árin 1843, 1862, 1866 og
1894 þar sem dánartíðni þessi ár var óvenjuhá.
í maíbyrjun árið 1866 veiktust nánast allir 1500
íbúar Reykjavíkur af inflúensu og létust nálægt
3%. Dánarhlutfall á bilinu 4-6% er nefnt sums stað-
ar annars staðar á landinu (15). Þórður fjallar einn-
ig stuttlega um læknisreynslu sína af faraldrinum
árið 1890 og virðist ekki hafa verið í vandræðum
með að nálgast tæplega 30 ára gömul sjúkragögn:
"Mín reynsla var sú, að sóttin lagðist þyngst á
gamalmenni. Af 417 sjúklingum, sem mín var vitj-
að til, höfðu 51 lungnabólgu; voru 15 af þeim yfir
90
0-1 1-10 10-20 20-40 40-60 >60
Aldur (ár)
50 ára og dóu 13 af þeim." (15).
Skrif annarra lækna
Enda þótt grein Þórðar Thoroddsen beri hæst í
skrifum lækna um spænsku veikina lyftu marg-
ir aðrir læknar penna. Stefán Jónsson læknir
skrifaði tilfinningaþrunginn pistil í Læknablaðið
um það leyti sem veikin var að fjara út:
„Nóvembermánuður síðastliðinn er hörmuleg-
asti tími í sögu Reykjavíkur; hátt á þriðja hundrað
manna dánir, öll þau bágindi, og öll sú eymd, sem
fylgir mannskæðri og hraðfara drepsótt, fjöldi
ekkna og munaðarlausra barna" (32). Hann ræddi
síðan um gagnrýni þá sem landlæknir hafði orðið
fyrir vegna lítils viðbúnaðar: „Það verður ekki
betur séð, en að landlæknir hafi tekið á sig þunga
ábyrgð og látið undir höfuð leggjast að gera það,
sem læknar og landsbúar gátu vænst af honum"
(32). Stefán gerir síðan skort á sjúkrahúsum að
umtalsefni: „Ástandið [skortur á sjúkrahúsumj,
eins og það er nú, er bæði hneyksli og háski fyrir
bæinn og landið. Það eru sterk orð, en annað nær
því ekki. Fólkinu er hér hrúgað saman í litlum og
vondum herbergjum, [...] Af þessu stafar hætta
þegar landfarsóttir ganga. Sjúkrahús handa sjúk-
lingum með næma sjúkdóma vantar líka alveg"
(32). Heilbrigðisyfirvöld og einkum landlæknir
lágu einnig undir ámæli í dagblöðum fyrir slæleg
vinnubrögð, að sögn Páls V.G. Kolka læknis svo
að „skynsamleg yfirvegun og sanngirni komust
lítt að" (33). Páll segir einnig í ævisögu sinni að „...
vinsældir landlæknis, þessa fjölgáfaða skörungs,
snerust hjá mörgum upp í fullkomið hatur og eitr-
uðu líf hans í bili ..." (33).
Ljóst er að aðstöðuleysi og þekkingarskortur
lækna varð til þess að ýmiss konar forvarnar- og
læknismeðferðir voru reyndar. Sumir læknar
notuðu koníak, en aðrir gengu um með vindil
í munninum til að verjast smitun (13). Þórður
Sveinsson yfirlæknir á Kleppi, beitti vatnsböðum
á sjúklinga sína, en hann hafði tileinkað sér þessa
742 LÆKNAblaðið 2008/94