Læknablaðið - 15.11.2008, Blaðsíða 29

FRÆÐIGREINAR
Y F I R L I T
Mynd 3. Útbreiðsla spænsku veikinnar á íslandi. íbúar
Suðurlands, Vesturlands og Vestfjarða voru 64% lands-
manna árið 1918. Veikin komfram víðast hvar innan
línustrikaða svæðisins, en inn á milli eru byggðarlög
sem sluppu nánast aiveg, svo sem Snæfellsnes. Fjöldi
látinna á hverjum stað er merktur inn á kortið. Neðan
viðfjöldann og innan sviga er hlutfall tbúa sem létust.
Byggðarlögum meðfærri en 5 dauðsföllum er sleppt.
Norður- og Austurland voru sett í sóttkví með eftirliti á
Holtavörðuheiði (A) og við Jökulsá á Sólheimasandi (B).
Myndin byggir á gögnum í heimild (16).
vinnubrögðum, en þeir eiginleikar komu sér vel
þegar holskeflan reið yfir: „Eg gerði mér þó far um
að rita hjá mér svo marga sjúklinga sem hægt var.
Sérstaklega voru það þeir sem þyngst voru haldn-
ir." (15). Þórður sinnti 1232 sjúklingum í Reykjavík,
mörgum oftar en einu sinni. Stigmögnun farald-
ursins sést glögglega á mynd 4 sem sýnir fjölda
nýgreindra sjúklinga hjá Þórði, tímabilið 28. októ-
ber - 6. desember 1918. Eins og sjá má á myndinni
náði faraldurinn hámarki þremur vikum eftir að
Botnía kom til Reykjavíkur og fjaraði síðan út á
næstu tveimur til þremur vikum.
Einkenni veikinnar
Aldursbundið dánarhlutfall (age-specific morta-
lity) þeirra sem létust úr spænsku veikinni á
Islandi er sýnd á mynd 6 sem sýnir „w-laga" dreif-
ingu, það er háa dánartíðni meðal ungra barna,
einstaklinga á aldursbilinu 20-40 ára og elsta
aldurshópsins (12). Aldurssamsetning sjúklinga
Þórðar var svipuð, en hann greindi ívið fleiri
konur en karla (1,2:1). Af hans sjúklingum létust
77 (6,3%) og voru flestir á besta aldri, 20-40 ára.
Að lokinni lýsingu á sjúklingaþýðinu gerir
Þórður ýmis sérkenni veikinnar að umtalsefni
og verður tíðrætt um blæðingar: „Að því er sjálfa
veikina snertir, var hún mjög einkennileg og að
mörgu leyti alt öðru vísi en þær inflúenzu-sóttir,
sem áður hafa gengið og eg hefi séð. [...] Og þessar
blæðingar. Blóðið streymdi ekki að eins úr nösum,
stundum óstöðvandi, heldur og upp úr lungum,
niður úr þörmum, upp úr maga og gegnum
þvagrásina" (15). Þórði varð einnig tíðrætt um
hina illskeyttu lungnabólgu sem hann greindi
hjá tæplega fjórðungi sjúklinga. „En svo þungt
lungnakvef, svo tíðar lungnabólgur sem í þess-
ari sótt hefi eg aldrei séð. [...] Lungnabólgan kom
þótt menn lægju kyrrir í rúmunum og gættu allrar
varúðar. Og þótt lungnabólgan rénaði, fór hjartað
að ólmast, hræðsla greip menn og kvíði, þyngsli
komu og andarteppa, menn bólgnuðu í andliti,
á höndum og fótum og köfnuðu að lokum" (15).
Mynd 6 sýnir aldur og kyn sjúklinga Þórðar sem
hann greindi með lungabólgu. Enn á ný kemur
hér fram ótrúlega há tíðni innan aldurshópsins
20-40 ára og fengu marktækt fleiri á því aldurs-
bili lungnabólgu en þeir sem yngri voru eða eldri
(165/603=26,4% borið saman við 127/629=20,2%,
fyrir alla aðra aldurshópa, OR=l,49; 95% CI:1,14-
1,94; p=0,0032). Þessu til viðbótar vekur athygli að
lungnabólgan virtist oftar vera banvæn hjá körlum
en konum (23/151 karla borið saman við 10/141
kvenna, OR=2,35; 95% CI:1,08-5,14; p=0,0407). Á
móti kemur að sú birtingarmynd sem hann nefndi
septísk infektíon eða septísk eitrun virtist vera
algengari meðal kvenna og kom helst fram meðal
þeirra sem voru á barneignaaldri, en munurinn á
konum og körlum var þó ekki marktækur (22/36
af öllum dauðsföllum meðal kvenna samanborið
við 18/41 dauðsfalla meðal karla) (15).
Þórður nefnir einnig önnur sérkenni sótt-
400
350
300
250
200
150
100
50
0

[h Siúklinaar \

—
—

— —
m 1 ■ -
28.- 1.- 6.- 11.- 16.- 21,- 26.- 1.-
31.10 5.11 10.11 15.11 20.11 25.11 30.11 6.12
Dagar
Mynd 4. Stígandi spænsku
veikinnar í Reykjavík skv.
gögnum Þórðar Thoroddsen
(15). Veikin barst til bæjar-
ins þann 19. október. Þórður
sá sinn fyrsta sjúkling þann
28. október og síðan varð
hröð aukning áfjölda ný-
greindra sjúklinga fram í
miðjan nóvember ogfjaraði
síðan jafnhratt út. Þessar
niðurslöður Þórðar má nota
til að reikna smitstuðul veir-
unnar (RJ (12).
LÆKNAblaðið 2008/94 741