Læknablaðið - 15.11.2008, Blaðsíða 62

■ UMRÆÐUR O G FRÉTTIR
SPÆNSKA VEIKIN
voru barbitúrsýrusambönd orðin ríkjandi róandi
lyf og svefnlyf. Fyrsta lyfið í þessum flokki, sem
lengi var mikið notað, var díemal (Veronal®). Það
kom fyrst á markað árið 1903 og með vissu var
farið að nota það hér 1915 (25).
Umræða
*Þessar aðgerðir gætu að
miklu skýrt að færri dóu
1918-1919 en í skæðum
inflúensufarsóttum á fyrri
tíð.
Skrif Þórðar Thoroddsens um spánsku veikina og
fyrri inflúensufaraldra eru merkilegt framlag til
læknisfræðilegrar sögu á fslandi. Hann var þar að
auki óvanalega fjölvirkur eða breiðvirkur maður.
Af skrifum Steingríms Matthíassonar má ráða, að
vel hafi tekist til að verja Norðurland og Austurland
og einnig Skaftafellssýslur fyrir spánsku veikinni.
Bæði á Akureyri og í Vík sátu atkvæðamiklir
sýslumenn. Sennilega hefur sóttvömin haldist
vegna festu þeirra og framkvæmdavilja, þótt læknar
legðu vissulega á ráðin um varnaraðgerðir.*
í Reykjavík, þar sem spánska veikin var ótvírætt
verst, má undrast hve yfirvöld vom sofandi og sein
með aðgerðir gegn veikinni. Hverjar sem hvatir
Lámsar H. Bjamasonar kunna að hafa verið til þess
að ganga fram fyrir skjöldu, er ljóst að það var hans
einkaframtak, eins og nú kallast af bestu gerð. Ég
skynja Lárus ákveðinn, stjórnsaman og þolgóðan
embættismann, sem með hjálp einstaklinga og
styrk stjómvalda lyfti grettistaki á ögurstund.
Frumkvæði Lámsar að stofnun og starfi hjúkr-
unamefndarinnar 1918 virðist vera einstætt. Á
íslandi er mikil ævisagnagerð og ævisögumar
renna á markað nær sem af færibandi. Engu að
síður hefur enginn skrifað um ævistarf Lárusar H.
Bjarnasonar og er það sannarlega miður.
Það hefur að mínu viti alltaf verið hljótt um
óeigingjamt starf Thors Jensens í spánsku veikinni
1918. Thor var athafnamaður af þeirri stærð, að
hann hlaut að vera umdeildur og ýmsum því án
efa lítt gefið um að halda góðverkum hans á loft.
Sjálfur var hann sama sinnis eins og áður er að
vikið. Engu að síður hefur verið hljóðara um þessar
miklu matargjafir en sanngjarnt er. Því er málinu
hreyft hér.
Ekki verður skilist við þetta efni án þess, að
minnst sé á áfengislækningar, sem Kristensen gerir
svo lifandi að umtalsefni í minningum sínum frá
spánsku veikinni í Reykjavíkurapóteki (19, 20).
Áfengi má vissulega nota til Iækninga, en það er þá
notað nær undantekningarlaust í litlu magni. Það
sýnist vera alveg út í hött að ávísa Ví> 1 af koníaki eða
250 ml af sterkum spíritus mikið veiku fólki. Sem
betur fer em áfengislækningar eins og tíðkaðar
vom í spánsku veikinni nú löngu liðin tíð.
Um persónuupplýsingar er
einkum stuðst við Lækna
á íslandi (3.útg. 1984),
Lögfræðingatal 1736-1950 og
Alþingismannatal 1845-1975.
Þakkarorð
Samverkamanni mínum, dr. Kristínu Björgu
Guðmundsdóttur, er þökkuð aðstoð við vinnslu
textans. Cand. pharm. Erling Edwald og cand.
pharm. Jóhannesi F. Skaftasyni er þökkuð útvegun
lyfjasýnishorna í Lyfjafræðisafninu í Nesi. Óttari
Kjartanssyni, kerfisfræðingi, er þökkuð end-
urtaka myndar 4 og taka myndar 6, og Kristínu
Hauksdóttur, Ljósmyndasafni Reykjavíkur, er
þakkað fyrir útvegun tveggja mynda (myndir 3 og
5). Þá er Védísi Skarphéðinsdóttur, ritstjórnarfull-
trúa, þakkað fyrir aðstoð við endanlegan frágang
texta og útvegun tveggja mynda (myndir 1 og 2).
Heimildir
1. Ásgeirsson V. „Engill dauðans". Spænska veikin á íslandi
1918-1919. Saga 2008; XLVI: 1: 76-114.
2. Einarsson G. Spanska veikin. Læknablaðið 1918; 4: 166-71.
(Ritgerðin er dagsett í Osló 11.11.1918).
3. Taubenberger JK, Reid AH, Lourens RM, Wang R, Jin G,
Fanning TG. Characterization of the 1918 influenza virus
polymerase genes. Nature 2005; 437: 889-93.
4. Information frán Lákemedelsverket 2007; 5:12-30 (Behandling
och profylax av influensa med antivirala medel- Uppdaterad
behandlingsrekommendation).
5. Briem H. Hættan á heimsfaraldri af völdum inlúensu A og
viðbúnaður við honum. Læknablaðið 2006; 92: 93.
6. Brytting M. Behandling och profylax av influensa med
antivirala medel - Bakgrunns-dokumentation. Fágel-
influensa (H5N1) - epidemiologi, klinik och antiviral
behandling. Information frán Lákemedelsverket 2007; 5: 31-
8.
7. Guðmundsson S. Inflúensa, quo vadis? Læknablaðið 2008;
94:9-11.
8. Thoroddsen ÞJ. Inflúensan fyrr og nú. Læknablaðið 1919; 5:
17-23, 33-36 og 74-79. (í síðasta hluta greinarinnar er haft „z"
í „inflúensa").
9. JJ, GH. Þórður Jónas Thoroddsen. Læknablaðið 1940; 26:
28-30 (G. H. er án efa Guðmundur Hannesson, en um J. J. er
verra að geta sér til).
10. Waage E. Lifað og leikið. Minningar. Bókfellsútgáfan hf.,
Reykjavík 1949: 52,160-1, 228-9.
11. Matthíasson S. Den spanske syge paa Island. Epidemiens
begrænsing, dens forspil samt dens efterdonninger.
Hospitalstidende 1920; 63: 65-71.
12. Þórðarson Þ. Æfisaga Árna prófasts Þórarinssonar IV. Á
Snæfellsnesi. Helgafell, Reykjavík 1948: 222-53.
13. Einarsson I. Sjeð og lifað. Endurminningar. Bókaverzlun
Sigfúsar Eymundssonar, Reykjavík 1936: 426-49.
14. Ólafsson BÞ. Neyðarhjálp í spænsku veikinni 1918. Saga
2008; XLVI: I: 209-15.
15. Pétursson JB. Bóndinn og bílstjórinn Meyvant á Eiði.
Bókaútgáfan Öm og Örlygur hf., Reykjavík 1975: 39-44.
16. Stefánsson V. Thor Jensen. Framkvæmdaár. Minningar II.
Bókfellsútgáfan hf., Reykjavík 1955:196-8.
17. Stefánsson V. Menn og minningar. Fimmtíu þættir.
Bókfellsútgáfan hf., Reykjavík 1959. (Ur sögu Reykjavíkur
apóteks: 16-26).
18. Friðriksson G. Saga Reykjavíkur. Bærinn vaknar 1870-1940.
Síðari hluti. Iðunn, Reykjavík 1994: 41-2.
19. Kristensen A. Nogle erindringer fra Reykjavíkur apótek
under "den spanske syge" i november '18. Tímarit um
lyfjafræði 1968; 3: 3-4.
20. Kristensen A. Þá kostuðu 10 ml af Hoffmannsdropum 25
aura. Tímarit um lyfjafræði 1972; 7: 36-9.
21. Roberts II LJ, Morrow JD. Para-aminophenol derivatives:
Acetaminophen. í: Goodman & Gilman's The Pharmacological
Basis of TTrerapeutics (Eds. Hardman JG, Limbird L og
Gilman AF). McGraw-Hill. New York 2001: 703-5.
22. Jóhannesson Þ. Aspirín. Acetýlsalicýlsýra og önnur salílyf.
Læknablaðið 2000; 86: 755-68.
23. Moller KO. Farmakologi. Det teoretiske grundlag for rationel
farmakologi. Nyt nordisk forlag Arnold Busch. Kobenhavn
1958: 342-3.
24. S. Bj. Eitruneftirstórarkamfóruinnspýtingarviðlungnabólgu.
Læknablaðið 1920; 6: 186. (Höfundur er án efa Sæmundur
Bjamhéðinsson, sem var yfirlæknir Holdsveikraspítalans í
Laugamesi).
25. Jóhannesson Þ, Stefánsson H, Bjamason Ó. Dauðsföll af
völdum barbitúrsýrusambanda. Læknablaðið 1973; 59: 133-
43.
774 LÆKNAblaðið 2008/94