Læknablaðið - 15.11.2008, Blaðsíða 57

UMRÆÐUR O G FRÉTTIR
SPÆNSKA VEIKIN
byrjaði í Reykjavík og fór hraðfari um landið.
Farsóttin var talin mjög illkynjuð og henni fylgdi
oft lungnabólga. Allir kvörtuðu um sárindi í hálsi
og þrengsli fyrir brjósti. Mikið nefrennsli, hnerrar
og þurr hósti og blóðnasir. Ung böm og gamalt
fólk varð verst úti. Talið var, að um 1200 manns
hefðu dáið í þessari farsótt.
Árið 1864 barst inflúensa víða um land frá
Reykjavík. Hún byrjaði í júní, en var víðast um
garð gengin um miðjan ágúst. Lungnabólga var
sjaldséð og sóttin talin mun vægari en 1862.
Árið 1866 kom enn upp inflúensa í Reykjavík
að vorlagi og barst um landið með vermönnum.
Brjóstþyngsli voru algeng og einnig lungnabólga.
Sóttin var talin mjög illkynjuð. Alls er talið, að
1290 manns hafi látist úr þessari farsótt á landinu
öllu. Sagnir era um, að allir íbúar í Reykjavík, 1500
að tölu, hefðu lagst á einni viku og 40 þeirra verið
liðin lík á eftir.*
Þegar næsti inflúensufaraldur gekk árið 1890,
var Þórður sestur að í Keflavík. Hann sagði þessa
farsótt ekki mjög illkynjaða. Hún lagðist einkum á
börn og gamalmenni og flestir, sem dóu, voru við
aldur. Þórður sá 417 sjúklinga í þessari farsótt og
af þeim höfðu 51 lungnabólgu. Af þeim dóu 13.
Eufemía Waage getur þess í minningum sínum,
að hún hafi ung að árum dvalið öll sumur 1886-
1897 hjá þeim hjónum Önnu og Þórði Thoroddsen
í Keflavík, en Anna var móðursystir hennar. Hún
lýsir inflúensufaraldri eitt árið (gæti hafa verið
1890 eða ef til vill fremur árið 1894), er lagði í
rúmið allt heimilisfólkið, 10 að tölu, utan lækn-
inn og hana sjálfa. Vinnumaður á heimilinu varð
bráðdauður úr farsóttinni (10).
Sjötti faraldurinn, sem Þórður nefnir, gekk
yfir árið 1894. Hann var að rekja til skipskomu til
Seyðisfjarðar og þótti verri en faraldurinn 1890. I
Keflavík leituðu 817 sjúklingar til Þórðar og voru
95 með lungnabólgu. Af þeim dóu 12. Alls var
talið, að um 900 manns hefðu dáið í þessum far-
aldri.
Næsta farsótt gekk árið 1900 og barst til
landsins með skipi til ísafjarðar. Var talið, að 90%
Reykvíkinga hefðu verið veikir samtímis, þegar
verst lét. í Keflavík leituðu 414 sjúklingar til
Þórðar. Fjörutíu og sjö voru með lungnabólgu og
af þeim dóu 12. Talið er, að tala látinna hafi verið
innan við 100 á landinu öllu.
Áttundi inflúensufaraldur í safni Þórðar og sá
fjórði, sem hann barðist við, var spánska veikin
1918-1919.
Fyrsta bylgja spánsku veikinnar barst til
Reykjavíkur snemma í júlí með togara frá Englandi
og síðar í mánuðinum með farþegaskipi frá
Danmörku (1). Þórður fór út í togarann og greindi
níu manns sjúka af „reglulegri inflúensu", en fleiri
Þórður Jónas Thoroddsen (1856-1939)
var sonur Jóns Thoroddsens, sýslumanns og brautryðj'anda
íslenskrar skáldsagnagerðar. Þórður lauk læknaprófi frá
Læknaskólanum 1881. Kenndi í Möðruvallaskóla 1881-1882.
Héraðslæknir í Keflavík 1883-1904. Fluttist þá til Reykjavíkur
og var gjaldkeri nýstofnaðs íslandsbanka 1904-1909, en sinnti
samtímis læknisstarfi. Var eftir það læknir að aðalstarfi.
Hann var einnig um tíma alþingismaður og stórtemplar
auk annars. Samdi reikningsbók, sem lengi var notuð í
gagnfræðaskólum. Skrif hans um inflúensu, þar á meðal um
spánsku veikina, birtust i þrennu lagi I Læknablaðinu 1919 (hér
vísað til í einu lagi (8)).
höfðu verið veikir á leiðinni til íslands. Hann
gerði landlækni Guðmundi Björnssyni viðvart,
en héraðslæknirinn Jón Hjaltalín Sigurðsson var
veikur. Landlæknir sá sér ekki fært að ráðast í
nokkrar sóttvamarráðstafanir. í Læknatalinu er elsti
læknir í Reykjavík, sem þá var (Davíð Scheving
Thorsteinsson), nefndur sóttvarnarlæknir í
Reykjavík 1918-1921. Hans er samt að engu getið
og vekur það óneitanlega undrun. Þessi bylgja
inflúensunnar var yfirleitt væg og enginn mun
hafa dáið í fyrstu bylgjunni (1). Þórður var samt
ekki í vafa um, að fyrsta bylgja veikinnar væri
sama veikin og önnur bylgjan, þar eð að hans áliti
veiktist enginn af þeim, sem urðu veikir í fyrstu
bylgjunni, þegar farsóttin komst síðar í algleyming
í annarri bylgjunni.
Önnur bylgja spánsku veikinnar, aðalveikin,
sem Þórður nefnir svo og sumir nefna spánsku
veikina í þrengri merkingu, barst til Reykjavíkur
nær samtímis með skipum frá Danmörku,
Englandi og Bandaríkjimum um 20. október
(1). Þórður var sóttur til fyrsta sjúklingsins 29.
október, en síðasta inflúensusjúklinginn sá hann
6. desember. Hæst bar farsóttina 11.-15. nóvember,
en á því tímabili urðu inflúensusjúklingar Þórðar
hátt í 400. Alls urðu inflúensusjúklingar hans þá
1232 talsins. Vinnuálag Þórðar var ómannlegt eða
frá kl. 6-7 á morgnana og til kl. 2-3 á nóttunni.
Hann lætur þess getið í þessu sambandi, að
við slíkar aðstæður hafi skiljanlega ekki verið
unnt að bókfæra alla þá sjúklinga, sem hann var
kallaður til. Lungnabólgu greindi Þórður hjá 292
sjúklingum og allir 77 sem dóu af hans sjúklingum
höfðu lungnabólgu í einhverjum mæli. Flestir, sem
dóu vora á aldrinum 20-40 ára, en veikin var verst
í þeim aldurshópi. Alls er talið að um 500 manns
hafi dáið úr spánsku veikinni og þar af var hátt í
helmingurinn úr Reykjavík (1).
Um aðra bylgju spánsku veikinnar farast Þórði
svo orð: „En svo þungt lungnakvef, svo tíðar
lungnabólgur sem í þessari sótt hef ég aldrei séð.
Og þessar blæðingar. Blóðið streymdi ekki að
eins úr nösum, stundum óstöðvandi, heldur og
upp úr lungum, niður úr þörmum, upp úr maga
‘Athyglisvert er hve inflúensan
árin 1918 og 1866 var skæö.
LÆKNAblaðiö 2008/94 769