Læknablaðið - 15.11.2008, Blaðsíða 28

F R Æ Ð I G R E I
Y F I R L I T
N A R
Mynd 2.
Dánartilkynningar í
Morgunblaðinu 17.
nóvember 1918, bls 3.
Tilkynningin hefst með eft-
irfarandi orðum:
„Engill dauðans hefir
fylgt sóttinni miklu og
varpað skugga dýpstu
sorgar yfir fjölda heimila.
Hrifnir eru á burt menn
og konur á ýmsum aldri
og af ýmsum stéttum.
Dauðinn fer eigi í mann-
greinarálit og oft finst
rnanni, að hann komi
þar við, sem síst skyldi.
[...] Og ef að sorgaraldan
mikla gæti orðið til þess,
að menn færu betur en
áður, að keppast við að
bera góðan hug til allra
manna og sýna kærleik
og ástúð meiri en fyr, þá
hefir hún eigi til einskis
skollið á."
Birt með leyfi Morgunblaðsins.
að veikindahlutfall á bilinu 80-90% var einnig
nefnt (16). Erfiðara er að gera sér grein fyrir veik-
indahlutfalli utan Reykjavíkur. Þó má lesa það í
heilbrigðisskýrslu landlæknis að veikin kom að
jafnaði harðast niður í þéttbýli, fleiri smituðust
og veikin virtist vera alvarlegri. I dreifbýli „gekk
hún hægar yfir, sýkti færri og léttar" (16). Þetta
kemur fram á mynd 4 sem sýnir fjölda dauðsfalla
eftir landshlutum. Hlutfall íbúa er lést af völdum
veikinnar er sýnt innan sviga. Landlæknir telur
í skýrslu sinni að 490 manns hafi látið lífið í far-
aldrinum, þar af 54% í Reykjavík, eða 1,7% borg-
arbúa. Dánarhlutfall sýktra (case fataliy ratio, case
fatality proportion) var þó hærra eða nálægt 2,6%
(264 af þeim 10.000 sem veiktust). í nálægum þétt-
býliskjörnum létust 1,3-1,7% íbúa og því má gera
ráð fyrir að dánarhlutfall sýktra á þeim svæðum
hafi verið svipað og í Reykjavík, ef gert er ráð fyrir
áþekku veikindahlutfalli (60-70%).
Sóttvarnarviðbrögð og einangrun landshluta
Fréttir af háu dánarhlutfalli í Reykjavík bárust
fljótt til nærliggjandi byggðarlaga, en um seinan.
Inflúensan kom fram af fullum þunga bæði á
Akranesi og Keflavík. íbúar fjarlægari staða höfðu
hins vegar lengri tíma til að bregðast við yfirvof-
andi vá. Fyrir tilstuðlan heimamanna var komið á
samgöngubanni yfir Holtavörðuheiði til norðurs
og ferðalög austur yfir Jökulsá á Sólheimasandi
voru bönnuð, en áin var enn óbrúuð. Þessar ráð-
stafanir urðu til þess að veikin barst hvorki til
Norður- né Austurlands (mynd 3), en auk þess
slapp hluti Vesturlands við veikina. Skip sem
sigldu til Norður- og Austurlands voru sett í
sóttkví í nokkra daga vikum saman eftir hild-
arleikinn í Reykjavík.
Þegar faraldurinn var um garð genginn ritaði
landlæknir eftirfarandi um yfirferð veikinnar:
„Skýrslugerð í Rvík fór öll út um þúfur í veik-
indum lækna og annríki, en góða hugmynd
um yfirferðina í bænum má fá af yfirliti Þórðar
Thoroddsens" (16). Hér vísar landlæknir til grein-
ar sem Þórður ritaði í Læknablaðið og birtist árið
1919 (15). Lýsingar hans á veikinni eru um margt
afar áhugaverðar, en Þórður náði að sinna að
minnsta kosti 1232 sjúklingum á þessum hörm-
ungartímum en á sama tíma náði hann að halda
ótrúlega nákvæma skrá yfir sjúklinga sína.
Grein Þórðar Thoroddsen í Læknablaðinu
Bylgjnn rís og hnígur á 40 dögum
Grein Þórðar er tvískipt. í fyrri hluta hennar
ræðir hann um fyrri inflúensufaraldra hérlendis,
einkum á 19. öld, en í seinni hlutanum fjallar hann
um spænsku veikina: „Eg sá fyrsta sjúklinginn
28. október [....] Eftir þetta fer sóttin að breiðast
óðfluga út um bæinn og eftir viku má fullyrða,
að hún sé komin út um allan bæ. Ástæðan til
þess hve fljótt sóttin breiddist út, er að mínu
áliti sú, að vanrækt var að taka þá sjálfsögðu
varúðarreglu þegar í byrjun sóttarinnar, að loka
öllum almennum samkomustöðvum. Margir, sem
ég spurði um það, hvar þeir mundu hafa smitast,
svöruðu mér á þá leið, að þeir gætu ekki hafa
fengið veikina annarsstaðar en í „Bio". - Hæst
stóð veikin dagana 10.-16. nóvember. Eftir það fer
hún smárénandi og um lok mánaðarins má segja,
að hún sé um garð gengin, enda þótt maður og
maður á stangli veiktist fyrstu dagana í desember"
(15). Þórður lýsir síðan álaginu meðan veikin stóð
sem hæst: „Það hefði nú verið skemmtilegt og
fróðlegt, að geta athugað sótt þessa nákvæmlega
og rita hjá sér hvernig hún hagaði sér bæði alment
og á hverjum einstökum. En það var engin leið.
Sérstaklega meðan sóttin stóð sem hæst, var
enginn tími til nákvæmra athugana eða nokkurrar
bókfærslu svo í lagi væri. Þegar maður er önnum
kafinn frá því kl. 6-7 á morgnana og fram til 2-3 á
nóttunni, dag eftir dag, í sjúkravitjunum og allir
kalla úr öllum áttum, gefst enginn tími til slíks,
engin leið að fylgja nema örfáum sjúklingum alla
leið á sjúkdómsbrautinni..." (15).
Þórður hafði áður komið víða við, hann var
þingmaður um sjö ára skeið, kaupfélagsstjóri
Kaupfélags Suðurnesja í þrjú ár og gjaldkeri við
íslandsbanka frá 1904-1909 (31). Þessi ferill bendir
til að Þórður hafi verið skipulagður og agaður í
740 LÆKNAblaðið 2008/94