Læknablaðið - 15.11.2011, Blaðsíða 20

RANNSÓKN
Að sama skapi minnkaði hætta á ýmsum öðrum fylgikvillum
offitusjúkdómsins samfara þyngdartapi.17 Mæling númer tvö leiddi
í ljós lækkun fituhlutfalls um 4% þar sem fitumagn minnkaði
um 8,0 kg, eða 13%. Þessir mælikvarðar sýna lækkun áhættu
á ótímabæru dauðsfalli18 sem og hjarta- og æðasjúkdómum.15
Auk þyngdartaps og lækkunar fituhlutfalls minnkaði mittismál
um 7,5 cm. Þetta eru sérstaklega jákvæðar breytingar með tilliti
til lækkunar áhættu á sykursýki þar sem magn iðrafitu er svo
nátengt áhættu þessa sjúkdóms og áunnin sykursýki allt að því
samtvinnuð offitusjúkdómnum.19 Allar mælingar á líkamlegum
þáttum sýndu jákvæðar niðurstöður og því ættu athafnir
daglegs lífs að krefjast minna erfiðis. Slíkur árangur ætti að
hafa hvetjandi áhrif til frekari ávinnings og auðvelda ástundun
reglulegrar hreyfingar. Hafa ber í huga að samkvæmt skilyrðum
til að komast í offitumeðferð þarf að ná 6-8% þyngdartapi til að
innskrifast í fimm vikna meðferðartímabilið á dagdeild. Þannig
þarf viðkomandi að sýna einbeittan vilja til að ná árangri í
meðferð með allri þeirri aðstoð sem í boði er á göngudeild. Þetta
er gert til þess að þeir einstaklingar sem veljast í meðferð séu
andlega tilbúnir og móttækilegir fyrir breytingar. Margar erlendar
rannsóknir lýsa því hvernig standa skal að offitumeðferð með
varanlegar lífsstílsbreytingar að markmiði20'21 þar sem tekið er
á reglusemi í hreyfingu, mataræði og daglegu lífi almennt með
aðferðum þverfaglegrar teymisvinnu. Hins vegar hefur skilyrðið
um fyrrnefnt þyngdartap fyrir áframhaldandi meðferð sérstöðu
í samanburði við erlendar meðferðir.12'21
Tilgangurinn með því að láta þátttakendur í offitumeðferð
gangast undir þolpróf á hjóli í upphafi meðferðar er að ganga
úr skugga um eðlilega lífeðlisfræðilega svörun við álag. Auk þess
eru niðurstöður hafðar til viðmiðunar í skipulagningu þjálfunar.
Arangur þolprófs á hjóli í forskoðun var sambærilegur við árangur
hollenskra kvenna í samanburðarrannsókn milli kynja þar sem
34 konur á svipuðum aldri, með líkamsþyngdarstuðul 41 kg/m2,
luku 174 heildarvöttum við hámarksálag.22 Við skoðun árangurs
í mælingu númer tvö í þessari rannsókn luku konurnar hærra
hámarksálagi sem nam 20,4 vöttum eða 12%, og þar með varð
hækkun á þrektölu (vött/kg) um 21% og hámarkssúrefnisupptöku
(ml/kg/mín) um 18%. Sú staðreynd að flestir þátttakendur bættu
líkamsþrek sitt umtalsvert á rannsóknartímabilinu undirstrikar
að mögulegt er að bæta líkamlegt þrek með réttri þjálfun og
leiðsögn eins og niðurstöður fleiri rannsókna hafa sýnt fram
á.23,24 þegar skoðaðar eru breytingar á blóðþrýstingi, lækkuðu
efri mörk blóðþrýstings þátttakenda í rannsókninni um 13%
og neðri mörkin um 11% í upphafi þolprófs á hjóli. í byrjun
þolprófs var meðaltal efri og neðri marka blóðþrýstings í flokki
jaðarháþrýstings en lækkaði niður í kjörblóðþrýsting.25 Hvort
tveggja eru mikilvægir heilsufarslegir áfangar til að minnka
áhættu á hjarta- og æðasjúkdómum.26
Við mat á almennum heilsutengdum lífsgæðum voru skoðaðar
niðurstöður SF-36v2-spurningalistans. Heildarstig er vörðuðu
líkamlega líðan (PCS) hækkuðu um 19% og andlega líðan
(MCS) um 40%. Mjög gott samræmi var hlutfallslega á milli
aukningar á þreki úr mælingum í þolprófi á hjóli og bættrar
líkamlegrar líðanar. Þá hafa aðrar rannsóknir sýnt svipaðar
niðurstöður kvarðans í samræmi við þyngdartap. Blissmer
og félagar12 notuðu SF-36-kvarðann í rannsókn sinni þar sem
varanleg lífsháttabreyting var aðalmarkmið offitumeðferðar. Að
sex mánuðum liðnum var þyngdartapið 5,6 kg og heildarstig
beggja flokka í SF-36 höfðu hækkað marktækt (p<0,05).12 Vert er
að muna að þegar fylgni var skoðuð milli breyta í rannsókninni
léttust þær konur mest sem voru þyngstar í upphafi og þær
bættu líðan sína mest sem leið verst andlega og líkamlega. Þetta
samræmist rannsókn27 þar sem borin voru saman stigin í SF-36
við mismunandi þyngdarbreytingar ári eftir upphaf meðferðar.
Bein samsvörun reyndist vera milli stigafjölda í hverjum flokki
spurningalistans fyrir sig og þyngdarbreytingar.
Niðurstöður OP-kvarðans, sem leggur mat á sálfélagslega líðan
tengda offitu, sýndu einnig lækkun stiga um 43% milli mælinga.
Samkvæmt niðurstöðum í forskoðun féllu stigin 54 í flokk sem
kallast „nokkur vandamál" og í seinni mælingunni voru stigin 31
komin í flokk „lítilla vandamála". í samanburði við stigafjölda í
sænskri rannsókn13 voru konur með alvarlega offitu með 57 stig
í OP-kvarða sem telst einnig til flokksins „nokkur vandamál"
og var stigafjöldi í samræmi við þyngd í upphafi sem og við
þyngdartap.13 Það má leiða líkur að því að auk þyngdartaps hafi
aukið þrek, þverfagleg meðferð og stuðningur hópsins í þessari
rannsókn einnig átt þátt í bættri sálfélagslegri líðan.
Samkvæmt niðurstöðum Becks-kvarðanna (BAI og BDI-II)
hafði andleg líðan batnað verulega. Þannig þjáðust ellefu konur
af alvarlegum kvíða í mælingu númer eitt en tvær í mælingu
númer tvö og hafði BAI lækkað úr 11 stigum í þrjú (eðlilegt
ástand ef BAI<8). Samkvæmt þunglyndiskvarða voru 23 konur
með miðlungs- eða alvarlegt þunglyndi í mælingu númer eitt en
þrjár konur í mælingu tvö og hafði BDI-II lækkað úr 20 stigum
í þrjú (eðlilegt ástand ef BDi-II<13). Þetta er í takt við svörun
úr hinum tveimur spurningalistunum þar sem um breytingu
til batnaðar var að ræða og samsvarandi niðurstöðum annarra
rannsókna sem hafa skoðað samhengi kvíða og þunglyndis við
líkamsþyngd.28
Það skal undirstrikað að hópurinn sem tók þátt í rannsókninni
samanstóð af einstaklingum sem uppfylltu tilskilin skilyrði fyrir
offitumeðferð á dagdeild á Reykjalundi. Því takmarkast árangur
meðferðarinnar við þá sem uppfylltu þau atriði og ber að hafa
það í huga í öllum samanburði. Þetta má líta á sem veikleika
rannsóknarinnar þar sem þátttakendur geta talist „valinn" hópur.
Seinni mæling var gerð þegar fimm vikna meðferðartímabilinu
var að ljúka og þátttakendur búnir að deila reynslu sinni og
upplifun, auk margra samverustunda við líkamlega þjálfun
og endurhæfingu. Þar sem unnt er að sinna andlegum og
sálfélagslegum þörfum markvisst á meðferðartímabilinu er eðlilegt
að ætla árangur í þeim þáttum bestan á þessum tímamótum
í offitumeðferðinni. Nauðsynlegt er að hafa það í huga þegar
árangur í andlegri og sálfélagslegri líðan í rannsókninni er
skoðaður og borinn saman við niðurstöður annarra rannsókna.
Eftirspurn eftir offitumeðferð er langt umfram það sem hægt er
að sinna og var biðtími eftir göngudeildarmeðferð á Reykjalundi
kominn í 12 mánuði í árslok 2008.8 Skortur hefur hins vegar
verið á rannsóknum á offitumeðferðum hér á landi og því verður
viðfangsefnið að teljast þarft og niðurstöður gagnlegar með tilliti
til áframhaldandi þróunar á meðferð til heilsueflingar. Mælingar
á árangri í meðferð yfir lengri tíma myndu gefa enn skýrari sýn
á heilsufarslegar breytingar sjúklinganna og væru því verðugt
efni til rannsóknar. Heilbrigðiskerfið þarf að bregðast við og sýna
þá ábyrgð að bjóða meðferð, stuðning og eftirfylgd í baráttunni
600 LÆKNAblaðið 2011/97
I